LIST GEORGE'A FOXA DO KROLA 
POLSKI JANA III SOBIESKIEGO
"O Krolu!"
Skladamy "ci zyczenia 
powodzenia w tym czasie i w tym, ktore nadejdzie. Pragnelibysmy moc posiadac 
Chrzescijanska wolnosc, by sluzyc i chwalic Boga, bedac w kraju, ktorego jestes 
Wladca, poniewaz nasze zasady ucza by nie czynic nic przeciwko Tobie Krolu, czy 
twojemu ludowi. Jestesmy ludzmi, ktorzy staraja sie posiadac dobre sumienie w 
stosunku do Boga poprzez Jego Ducha Swietego, i w tym Duchu wlasnie Mu sluzyc, 
chwalic i Jego czcic. Wszystkich ludzi chcemy traktowac rowno i sprawiedliwie, 
czyniac im tak jak bysmy chcieliby oni nam czynili, patrzac na Jezusa, ktory 
jest autorem i dokonczycielem naszej wiary; ktora to wiara oczyszcza nasze 
serca, i powoduje, ze mamy wolny dostep do Boga i bez wiary tej nie mozemy sie 
Mu podobac, przez ktora to wiare wszyscy sprawiedliwi zyja, jak jest napisane w 
Pismie Swietym; dla ktorej to, O krolu, pragnelibysmy miec wolnosc sumienia by 
sluzyc, chwalic Boga i modlic sie do Niego na naszych spotkaniach, gdy 
zgromadzamy sie w imieniu Jezusa, jak przykazuje, z obietnica, ze On bedzie 
posrod nas. Krolu mamy nadzieje i nie mozemy nic innego, lecz tylko mowic, ze 
taka jest wlasnie sluzba i obowiazek nalezny Bogu i Chrystusowi; i oddajemy 
Cesarzowi jego naleznosc i placimy nasze zobowiazania wg prawa i zwyczaju na 
rowni z naszymi sasiadami wg nalezytej proporcji.
Nigdzie nie czytamy w 
Pismie Nowego Testamentu, by Chrystus czy Jego uczniowie przesladowali lub 
wtracali do wiezien ludzi z powodu tego, ze nie podzielali wyznawanej przez nich 
wiary czy religii ani tez takie przykazanie zostalo im 
podane.
Przeciwnie: "niech pszenica i kakol rosna razem do czasu zniwa, a 
zniwa to koniec czasow tego wieku. Wtedy Chrystus posle Swoich aniolow, aby 
oddzielili pszenice od kakolu.
On zgromil takich, kiedy chcieli sciagnac 
z nieba ogien, aby spalil tych, ktorzy Go nie przyjeli i powiedzial im, ze nie 
wiedza, jakiego sa ducha. On nie przyszedl, aby niszczyc ludzkie zycie, ale by 
ich ratowac.
" Pragniemy by krol zastanowil sie i rozwazyl jak wielka 
ilosc przesladowan byla w swiecie Chrzescijanskim od czasow dni Apostolow, ktore 
dotyczyly religii.
Chrystus powiedzial, ze oni winni pojsc na wieczna 
zgube, co ktorzy Go nie odwiedzili w wiezieniu, potem-, co stanie sie z tymi, 
ktorzy Go uwiezili wieziac czlonki Jego Ciala, przez ktore On sie objawia? 
Nikt nie moze powiedziec, ze koniec swiata juz nadszedl i okreslic - jak 
swiat Chrzescijanski odpowie wobec okropnego i straszliwego sadu Boga nad tymi, 
ktorzy przesladowali jeden drugiego w imie religii, pod pretekstem oddzielania 
pszenicy od kakolu, co nie bylo ich zadaniem i praca; to oddzielenie nie dla 
ludzi zostalo przeznaczone, ale dla Aniolow, ktorym to wyznaczyl Bog u konca 
wieku. Chrystus przykazuje, aby jeden milowal drugiego oraz swoich nieprzyjaciol 
i, ze poprzez to ludzie poznaja ich, ze sa Jego uczniami. O! Aby cale 
Chrzescijanstwo zylo w pokoju i jednosci, aby mogli poprzez swoje umiarkowane 
czy powsciagliwe postepowanie osadzic zarowno Turkow [muzulmanow] i Zydow i aby 
mieli wszyscy swoja wolnosc, ktorej wlascicielem jest Bog i Jezus i chodzic jak 
przystoi wg Ewangelii Pana Jezusa Chrystusa.
Naszym pragnieniem jest, aby 
Pan Bog Niebios zmiekczyl serce krola w kierunku delikatnego sumienia, bojazni 
Pana i strachu przed bycia Mu nieposlusznym. My blagamy krola by przeczytal 
niektore z szacownych wyrazen paru krolow i innych ludzi dotyczace spraw 
wolnosci sumienia, a specjalnie przemowien Stefana, krola Polski jak np.:" Nie 
do mnie nalezy reformowac ludzkie sumienia; ja zawsze z zadowoleniem oddawalem 
te sprawe Bogu, co nalezy do Niego, i tak, wiec czynie to teraz i w przyszlosci. 
Bede cierpial az do czasu zniwa, ze chwasty rosna, gdyz wiem, ze jest liczba 
wierzacych, ale mala; tak, wiec-mowi on-, kiedy niektorzy z nich zajeli sie 
przesladowaniami -"Ja jestem krolem ludzi, ale nie ich sumien" ( tak powiedzial 
krol Zygmunt August )
On takze potwierdzil, ze "religia nie ma byc 
wsiewana ogniem i mieczem'.[Kroniki Wolnosci Religii, cz. 2.].
Takze 
ksiazka napisana we Francji przez W.M. w roku 1576 zawiera takie zdanie: "Ci 
ksiazeta, ktorzy rzadza przez delikatnosc, lagodnosc przydawali sprawiedliwosci 
i stosowali umiarkowanie i miekkosc w kierunku poddanych, zawsze prosperowali i 
dlugo rzadzili.; Ale z kolei na odwrot, ci zas ksiazeta, ktorzy rzadzili 
okrutnie, niesprawiedliwie z uprzedzeniami bedac opresorami dla swoich 
poddanych, szybko upadali oni sami popadali w niebezpieczenstwo i ich majetnosci 
obracaly sie w kompletna ruine.
Veritus powiedzial:" Widzac Chrystusa, to 
stac sie Barankiem, ktorego wyznajesz jako swoja glowe i kapitana, co powoduje, 
ze twoje zachowanie jest podobne do owcy i uzywasz podobnej obrony, ktorej 
uzywal On, gdyz On nie bedzie pasterzem nad wilkami i dzikimi bestiami, ale 
jedynie owiec. Kiedykolwiek, wiec zgubisz nature owcy, powiada on, zmieniajac 
sie w wilka i dzika bestie i zaczniesz uzywac sposobow broni cielesnych to wtedy 
wykluczysz sie sam poza Jego powolanie i porzucisz Jego sztandar i on nie bedzie 
juz twoim kapitanem.
" Znajdujemy podobne w mowach krola Jakuba z Anglii 
do Parlamentu w 1609 roku:
'To, co jest czyste, to rzadzi poprzez swoj 
niebianski charakter, gdyz Bog nigdy nie zalozyl Swojego kosciola przy po pomocy 
gwaltu i rozlewu krwi i dalej powiada:' bylo normalnym stanem u Chrzescijan byc 
przesladowanym, ale nie przesladowac'.
"Krol Karol w swojej ksiazce: 
'Moje Krolowanie[literatura grecka] str. 61 modli sie tak oto do 
Boga:'
"Ty widzisz ile jest okrucienstwa pomiedzy Chrzescijanami pod 
szyldem koloru skory i religii; jak gdyby nie moglibysmy byc Chrzescijanami bez 
krzyzowania jeden drugiego'.
"Strona 28,' Uswiadom ich, by powaznie 
rozwazyli, ze nic zwiazanego z gwaltem lub raniacym moze byc 
religijne.
"Strona 70,' Nie moze byc chwalebne ani przynosic skutku 
wyrabywanie religijnej reformacji przy pomocy miecza, lecz polerowanie go przez 
prawe i rownoprawne dyskusje pomiedzy tymi, ktorzy najbardziej zajmuja sie 
roznicami, ktorych nie nalezy zmuszac, ale przy pomocy rozumnego tlumaczenia 
przekonywac.'
"Strona 66,'Zwaz na to, ze zewnetrzne okolicznosci i 
formalnosci bedace w religii nie wszystkich pozeraja'.
"Strona 91,92,' W 
punkcie prawdziwej uswiadomionej delikatnosci tak czesto oglaszalem, jak malo 
pragne by moje prawa i moj sceptr powinny bronic Bozej suwerennosci, ktory jest 
Jedynym Krolem sumienia.
"Strona 123,'Wcale nie pragne by jakikolwiek 
czlowiek byl mi dalej poddany, lecz bysmy wszyscy byli poddani 
Bogu'
"strona 200,' O Ty Suwerenie naszych dusz, jedyny Dowodco naszego 
sumienia'
"Strona 346,'(w jego Medytacji nad Smiercia)' Jest to doprawdy 
smutnym posiadac nieprzyjaciol, aby byli oskarzycielami, rozdzielcami i 
sedziami'
"Ksiaze Oranski swiadczyl w 1579 roku, 'Jest niemozliwym by 
kraj utrzymac w pokoju z wyjatkiem, kiedy jest ustanowiona wolna tolerancja 
wobec wyznawanej religii'
,"W ktorym miejscu przeczytales w twoim dniu 
[mowi Menno] w pismach Apostolow, ze Chrystus czy Apostolowie kiedykolwiek 
wzywali wladze miejskie, czy inne by uzyly swojej wladzy przeciwko tym, ktorzy 
nie podzielali ich nauki czy doktryny lub nie byli posluszni ich slowom? On 
mowi: "wiem z cala pewnoscia, ze tam gdzie wladza wyciaga miecz, tam nie ma 
prawdziwej wiedzy, duchowego slowa ani kosciola Chrystusowego"; oznacza 
to,'Invocare brachium seculare (przyzywac ramie swieckie).
"To nie 
wyglada na Chrzescijanskie, ale na tyraniczne [powiedzial D. Philipson], aby 
skazywac i przesladowac ludzi z powodu i religii i ci, ktorzy tak czynia to z 
pewnoscia jest pokolenie Faryzeuszy, ktore odpycha Ducha 
Swietego'.
"Erazm powiedzial; 'Oni mysla, ze zabieraja nam pieniadze i 
nasze dobra, ale w ten sposob czyniac nie moga nam nic wiecej uczynic, by 
zaszkodzic naszemu zbawieniu; oni szkodza nam, gdy wtracaja do wiezienia, ale 
nie moga jednakze odlaczyc nas od Boga.'- In de Krydges wrede, 
fol.63.
"Lucernus powiada, 'Ten, ktory wszystko nakazuje, zwiazujac w ten 
sposob sumienia jest antychrystem.'-In de Bemise Disp.,Fol.71.
"Ireneusz 
stwierdza, 'Wszystko, co zmusza nasze sumienie, chociazby wedlug czynienia i 
dzialania bylo zabronione, ale nawet rozwazane przez jednego czy drugiego, jako 
niezbedne dla zbawienia, nie jest madrym, ani do osiagniecia jego pasujacym'. On 
stwierdza takze', chociaz istnieje roznorodnosc religii, to krolestwo nie 
powinno byc w jakikolwiek sposob wymuszane[narzucane].
" Cesarz 
Konstantyn powiedzial: 'Wystarczy mi, gdy zapewnie jednosc wiary, abym mial 
wytlumaczenie w czasie, kiedy stane przed tronem sadu Boga, i pozostawiam 
kazdemu wolnosc w jego zrozumiewaniu zgodnie z tym, ze kazdy za siebie odpowie 
przed krolewskim tronem sadu Chrystusa. Tak, wiec mamy pobudzac ludzi, ale nie 
zmuszac ich, ale blagac ich by dochodzili do Chrzescijanskiej jednosci, bo 
wymuszac na nich to gwaltem jest rzecza niemadra. -'Sebast. Frank, Chron. 
Fol.127
"Augustyn powiedzial; 'niektorzy powoduja niepokoj w kosciele, 
kiedy zaczynaja dzialac w kierunku oddzielania kakolu od pszenicy przed 
wlasciwym tego czasem; i poprzez ten blad slepoty oni sami sie oddzielili tak 
bardzo, ze nie pozostaja juz w jednosci z Chrystusem'.
"Retnaldus 
poswiadczyl:' Ten, ktory poprzez uwiezienie i przesladowania mysli,ze taka jest 
droga do szerzenia Ewangelii i kala sie swoje rece krwia, powinien raczej brac 
udzial w polowaniach na dzikie zwierzeta, niz byc ksiedzem czy kaznodzieja czy 
obronca Chrzescijanskiej religii.'
"' przez dlugi czas bylem 
zdeterminowany (powiedzial Henryk IV, krol Francji, w swojej mowie do Parlamentu 
w 1599) by zreformowac kosciol, czego bez pokoju zrobic nie moge: i jest to 
niemozliwym, aby reformowac lub nawracac ludzi gwaltem. Jestem krolem, jako 
pasterz i nie bede przelewal krwi moich owiec, ale zgromadze ich poprzez 
krolewska lagodnosc i dobroc, a nie poprzez sile tyranii: a poprzez zreformowana 
religie dam im prawo do zycia w wolnosci bez ich badania cenzurowania, 
molestowania, zmuszania czy czegokolwiek, co jest sprzeczne z ich sumieniem; 
gdyz powinni miec wolnosc wyznawania swojej religii'-[Vid. Chron. Van de Underg. 
2. Deel, p.1514.]
'Eniusz powiedzial: 'Madrosc odchodzi, kiedy sprawy sie 
zaczyna wymuszac poprzez sile.
Tak, wiec najlepszymi z ludzi i 
najbardziej chwalebnymi ksiazetami zawsze byli ci, ktorzy udzielali 
tolerancji'.
"Euzebiusz, w swojej drugiej ksiazce o zyciu Konstantyna 
przekazuje takie slowa cesarza: "Niech ci, ktorzy sa w bledzie zostana 
obdarowani radoscia przyjmowana na podobienstwo owocu pokoju i cichosci z wiara; 
gdyz odnowienie komunikowania sie i spolecznosci moga ich przywiezc do 
prawidlowej drogi prawdy: niechaj nikt nikogo nie uciska, niechaj kazdy robi to, 
co w swoim umysle uwaza za sluszne. Doprawdy jest wielkim zaszczytem dla ksiazat 
by udzielac tolerancji osobom, ktore nie podzielaja tych samych pogladow i nie 
zgadzaja sie z nimi, ktorych opinie poprzez sluszne i poczciwe srodki nie moga 
byc zmienione; bo jesli oni sa godni zaufania, to beda sluzyc Bogu wedlug ich 
wlasnego przekonania, ale jesli sie im tego publicznie zabroni, to beda sie 
zgromadzac prywatnie i wtedy wszystkie te niedogodnosci i szkody i 
nieporozumienia z tego wynikajace, ktore sa argumentem przeciwko zezwoleniom na 
publiczna dzialalnosc religijna, staja sie automatycznie argumentami za 
wyrazeniem zgod y na publiczna dzialalnosc roznorodnych religii itd., bo gdy 
ludzie sa powstrzymywani, uciskani, wylaczani, To staje dla nich bezcennym 
laczyc wzajemnie sie z ludzmi, ktorych potrzeby nie sa zaspokojone i tworzyc 
bardziej skuteczniejsze i niebezpieczne konfederacje'.
"Podobna rada w 
czasie podzialow w Niemczech podczas pierwszej Reformacji byla mysl wyrazona 
przez cesarza Ferdynanda, i jego wspanialego syna Maksymiliana: gdyz zauwazyli 
oni, ze gwalt powodowal rozgoryczenie, co nie bylo blogoslawionym i nie odnosil 
sukcesu oraz byl sprzeczny z rozumnym i logicznym postepowaniem i w ten sposob 
wydali oni dekret o tolerancji.'
"Ksiaze Savoy pokutujac za spowodowanie 
wojny wydanej przeciwko Piemontczykom obiecal im tolerancje; stal sie potem 
dobrym wedlug przyrzeczonego im slowa.'
"jest znaczacym, ze od czasow 
cesarza Justyniana w roku 552, Katolicy i Nowatianie ( Grupa ktora nie uznawala 
wladzy biskupa Rzymu w kosciele ! ) posiadali niezaleznosc swoich kosciolow 
nawet w Rzymie.
"I Pawel glosil krolestwo Boze nauczajac rzeczy, ktore 
dotyczyly Pana Jezusa Chrystusa z zupelna otwartoscia; i nikt z ludzi mu tego 
nie zabranial i to czynil przez okres dwoch lat w swoim wynajetym domu w Rzymie 
i przyjmowal wszystkich, ktorzy do niego przychodzili.
"Teraz, O krolu, 
czytajac te szanowane swiadectwa krolow, cesarzy i innych i wolnosci, Ktora mial 
Pawel Rzymie w czasach nienawidzacego cesarza, jest naszym pragnieniem abysmy 
mogli miec ta sama wolnosc w Gdansku by sie spotykac w naszych wlasnych 
wynajetych domach gdzie nie byloby zadnych uprzedzen, co do krola lub miasta, 
gdzie moglibysmy sie spotykac razem, aby oczekiwac na Pana i modlic sie do Niego 
w Duchu i prawdzie w naszych wynajetych domach widzac, ze nasze zasady prowadza 
nas abysmy nie ranili zadnego z ludzi, ale milowali naszych nieprzyjaciol i 
modlili sie za nimi., Tak, za tymi, ktorzy nas przesladuja.
Tak, wiec O 
krolu, rozwazcie ty i miasto Gdansk czy nie byloby wam ciezarem gdyby to inni 
wymuszali na was byscie przechodzili z jednej religii do drugiej wbrew waszemu 
sumieniu?
I jesli byscie odpowiedzieli twierdzaco, ze byloby wam ciezko, 
wiec"czyncie tak innym jak byscie chcieliby inni czynili wam". oraz "nie czyncie 
innym tego, czego byscie nie chcieliby inni czynili wam", bo takie jest 
krolewskie prawo, ktoremu nalezy byc poslusznym.
I tak, wiec w milosci do 
twojej wlasnej niesmiertelnej duszy, i dla twojego wiekuistego dobra to zostalo 
napisane.
George Fox
Londyn 13 wrzesnia 
1677
'"Blogoslawieni milosierni albowiem oni milosierdzia dostapia". I 
pamietaj krolu, Justyn Meczennik w swoich dwoch apologiach do cesarzy Rzymskich 
w obronie przesladowanych Chrzescijan oraz ta godna odnotowana apologia napisana 
przez Tertuliana na ten sam temat, nie dotyczyla tylko religii chrzescijanskiej, 
ale wszystkich przesladowan z powodu religii.
Tlumaczenie 06.2007 Roman 
Legierski
Od tlumacza: 
Po tym liscie krol Jan III Sobieski 
zmienil na czas swego panowania polityke religijna swoich poprzednikow z XVII w 
, np. Zygmunta III Wazy i Jana Kazimierza ktorzy z powodow religijnych czasem 
wtracali do wiezien za wyznawana wiare czlonkow roznych spolecznosci 
protestanckich ( jesli nie byli to ludzie ze szlachty ) tu np. chodzilo o 
kwakrow wtraconych do wiezien w Gdansku . Niestety jeszcze w XVIII w mozna bylo 
w Rzeczypospolitej dostac sie do wiezienia za zmiane wyznania z katolickiego na 
inne , byl to smutny owoc zwyciestwa ideologii kosciola katolickiego w Polsce i 
jeden z wielu powodow upadkow i rozbiorow panstwa . Panstwa ktore w czasach 
swojego zlotego wieku czyli od XIV do XVII w bylo znane jako kraj wolnosci i 
tolerancji w calej Europie !
 Przesłane przez TomaszaGrzesikowskiego
__._,_.___