Komentarz do lekcji szkoły sobotniej pastora Janka Polloka

 

Pan słyszy i wybawia

Felieton do Szkoły Sobotniej na 27 stycznia 2024

Główna myśl:

W całej Biblii Bóg jest opisywany w kategoriach antropomorficznych. Bóg ma uszy, które słyszą i oczy, które widzą, i mózg, który wie, i ręce, które działają. Ma białe włosy, ma nogi, które spoczywają na podnóżku etc. Te przedstawienia Boga w kategoriach części ludzkiego ciała i działań służą ukazaniu Bożego wybawienia, a także bólu wynikającego z braku oczekiwanego wybawienia.

Kiedy czujemy, że zostaliśmy naprawdę wysłuchani? Na czym to polega?

Psalmy którymi zajmowaliśmy się w tym tygodniu moglibyśmy nazwać psalmami ratunku lub wybawienia. Modlitwa o wybawienie jest zbudowana na założeniu, że modlitwa może zmienić nasze życie oraz życie innych osób (co jest przeciwieństwem do założeń deizmu, że Bóg nie jest zainteresowany człowiekiem, którego stworzył na początku). Na czym polega rola modlitwy w relacji między suwerennością Boga a wolnością człowieka?

W Psalmie 34 autor psalmu stwierdza, że Bóg słyszy wołanie sprawiedliwych i wybawia ich. Taka sekwencja nawiązuje do jednej z historii starożytnego Izraela – historii Wyjścia z Egiptu. Bóg usłyszał lament Izraelitów i zobaczył ich nędzę i „zstąpił, aby ich ratować” (Wj 2,23-25; 3,7-8).

Kiedy Bóg „widzi”, oznacza to, że jest On aktywny i działa. Ścisłe powiązanie tych dwóch elementów zostało wyrażone w Ps 17,8 „Strzeż mnie jak źrenicy oka” Dosłownie wyrażenie to brzmi „Strzeż mnie jak małego człowieka w twoim oku,” Autor Psalmu 17 zdaje się czerpać z doświadczenia spotkania się twarzą w twarz i zobaczenia swojej maleńkiej podobizny w źrenicy oka drugiego człowieka. Autor konsekwentnie używa antropomorfizmów. Mówi o wargach Pana (w. 4), uchu (w. 6), dłoni (w. 7), oku (w. 8), skrzydłach (w. 8) i twarzy (w. 15). Usta Boga oznaczają, że do nas mówi, jego uszy oznaczają, że nas słyszy, jego ręce oznaczają, że nam pomaga, jego oczy oznaczają, że nas widzi, jego skrzydła oznaczają, że nas zakrywa, a jego twarz oznacza, że na nas patrzy. Rzecz w tym, że Bóg jest prawdziwy. On żyje, jest blisko i aktywnie uczestniczy w naszym życiu. Nasze zaufanie do Niego opiera się na Jego aktywnym zaangażowaniu w nasze życie i świadomości wszystkich naszych doświadczeń.

Jako ludzie pragniemy być w pełni widziani, znani i w pełni kochani; jednak często mamy poczucie, że gdyby ktoś naprawdę nas znał, nie kochałby nas. Co może się wydarzyć, kiedy jesteśmy widziani, słyszani i w pełni poznani bez uszkodzenia naszych wzajemnych relacji?

Relacje między Bogiem, który wysłuchuje wołania ludzi i wybawia ich, posiada zasadnicze znaczenie dla zbudowania zbiorowej tożsamości. Autorzy wielu psalmów lamentacyjnych (Ps 44, 74, 79, 80, 90) wyrażają udrękę ludzi którą odczuwają, gdy Boże wybawienie wydaje się odległe i gdy wydaje się, że Bóg ich nie widzi, nie słyszy, nie interesuje się tym, przez co w danym momencie przechodzą.

Psalm 44

² Boże, na własne uszy słyszeliśmy, ojcowie nasi opowiadali nam o dziele, którego dokonałeś za dni ich, w czasach dawnych.

³ Tyś ręką swoją wypędził narody, a ich osadziłeś; Wytępiłeś lud, a ich rozkrzewiłeś.

⁴ Bo nie mieczem swoim zdobyli ziemię ani ramię ich pomogło im, lecz prawica twoja i ramię twoje oraz światło oblicza twego, gdyż ich sobie upodobałeś.

⁵ Tyś sam Królem moim, Boże; dajże Jakubowi wybawienie!

⁶ Dzięki tobie porazimy nieprzyjaciół naszych, przez imię twoje zdepczemy przeciwników naszych.

⁷ Bo nie na łuku moim polegam ani mnie miecz mój nie ocali.

⁸ Aleś nas Ty wybawił od nieprzyjaciół naszych, a nienawidzących nas wstydem okryłeś.

⁹ Każdego dnia chlubimy się Bogiem i imię twoje wiecznie wyznawać będziemy.

¹⁰ A jednak opuściłeś i zawstydziłeś nas, i nie wyruszyłeś z wojskami naszymi.

¹¹ Sprawiłeś, że cofnęliśmy się przed nieprzyjacielem, a ci, którzy nas nienawidzą, złupili nas.

¹² Wydałeś nas jak owce na żer i rozproszyłeś nas między narodami.

¹³ Sprzedałeś lud swój za darmo i nic nie zyskałeś z ich sprzedaży.

¹⁴ Wystawiłeś nas na wzgardę sąsiadom naszym, na drwiny i na pośmiewisko tym, którzy nas otaczają.

¹⁵ Uczyniłeś nas tematem przysłowia wśród narodów, ludy kiwają głową nad nami.

¹⁶ Co dzień hańba moja jest przede mną, a wstyd okrywa oblicze moje

¹⁷ Na głos bluźniercy i szydercy, gdy mam przed sobą mściwego nieprzyjaciela.

¹⁸ To wszystko przyszło na nas, a jednak nie zapomnieliśmy ciebie i nie sprzeniewierzyliśmy się przymierzu twemu.

¹⁹ Serce nasze nie odwróciło się od ciebie, a kroki nasze nie zeszły ze ścieżki twojej.

²⁰ Rozbiłeś nas tam, gdzie grasują szakale, i okryłeś nas cieniem śmierci.

²¹ Gdybyśmy byli zapomnieli imienia Boga naszego, a wyciągnęli ręce nasze do Boga cudzego:

²² Czyżby Bóg tego nie odkrył? Wszak On zna skrytości serca.

²³ Ale z powodu ciebie co dzień nas zabijają, uważają nas za owce ofiarne.

²⁴ Obudź się! Dlaczego śpisz, Panie? Przebudź się, nie odrzucaj nas na wieki!

²⁵ Dlaczego zakrywasz oblicze twoje, zapominasz o nędzy i udręce naszej?

²⁶ Powalona bowiem w proch jest dusza nasza, przylgnęło do ziemi ciało nasze.

²⁷ Powstań, przyjdź nam z pomocą i wyzwól nas dla łaski swojej!

Psalm 80

¹⁵ Boże Zastępów, spraw nam odnowę! Spójrz z nieba i patrz, I ujmij się za tą winoroślą

¹⁶ I szczepem, który zasadziła prawica twoja, latoroślą, którą sobie wyhodowałeś.

¹⁷ Spalili ją ogniem i porąbali; niech zginą od grozy oblicza twego!

¹⁸ Ręka twoja niech spocznie na mężu prawicy twojej, na synu człowieczym, któregoś sobie wychował.

¹⁹ My zaś nie odstąpimy już od ciebie. Zachowaj nas przy życiu a będziemy wzywali imienia twojego!

²⁰ Panie, Boże Zastępów, spraw nam odnowę, rozjaśnij oblicze swoje, a będziemy zbawieni.

Czasami ludzie interpretują swoje doświadczenia i umieszczają siebie w szerszej narracji historycznej, opisując siebie w relacjach z Bogiem. Na przykład stawiają pytanie: czy oblicze Boga jest zwrócone w ich stronę lub czy jest odwrócone od nich? Czy z oblicza Boga „wypływa” kara lub wybawienie?

W jaki sposób wyobrażenie oblicza Boga zostało użyte w powyższych psalmach? W jaki sposób ludzie wykorzystują metaforę Bożego oblicza?

Sposób, w jaki autorzy biblijni opisują ludzkie doświadczenia w kategoriach Bożego słyszenia i działania, wydaje się podobny do tego, co mówią psychologowie na temat tego, w jaki sposób nadajemy sens naszemu doświadczeniu, przez opowiadanie naszych historii lub przez wplatanie ich w istniejące historie. Na przykład, jeśli ktoś zablokuje nas na światłach w ruchu drogowym, możemy powiedzieć: „co za podła osoba, celowo uprzykrza mi życie” lub „ta osoba musi przechodzić przez coś tak trudnego, że trudno jej skupić uwagę podczas jazdy”.

Cytowany w poprzednim felietonie Eugene Peterson, komentując Psalmy napisał; „Tworzenie historii to praca twórcza wymagająca intensywnego i osobistego zaangażowania. … Twórca historii angażuje naszą wyobraźnię, uwewnętrznia i integruje ciało i umysł, co powoduje, że stajemy na progu modlitwy. Bóg działa słowami. Posługuje się nimi, aby stworzyć historię zbawienia. Angażuje nas w historię. Kiedy wierzymy, stajemy się uczestnikami tego splotu wydarzeń. Możemy to wykonać niechętnie i minimalnie, przechodząc przez różne doświadczenia; lub możemy to zrobić brawurowo i zdecydowanie, angażując się w różne relacje i działania. Kiedy to robimy, modlimy się. Wykorzystujemy słowa i wyrażenia, które sprawiają, że biegle dajemy sobie radę w konwersacji, która jest centralnym punktem historii. Udzielamy odpowiedzi na pytania wynikające ze Słowa Bożego które jest w nas w około nas i w ten sposób tworzy się historia zbawienia.” (Answering God, 56).

Czy narracja przedstawiona w Psalmach „stawia nas na progu modlitwy”? Jeśli tak, to w jaki sposób? Czy jest różnica, gdy studiujemy Psalmy sami lub w towarzystwie innych osób?

DO PRZEMYŚLENIA

Psalm 139,1-18. W jaki sposób przy pomocy poetyckiego języka autor psalmu wypowiada się na temat Boga? Jaki wpływ na nasze codzienne życie ma poetycki język autora? Czy pełna wiedza Boga o nas jest źródłem zachęty czy strachu?

Psalm 121. W jaki sposób Bóg angażuje się w nasze codzienne sprawy?

Psalm 91,2-7. Co robi autor Psalmu w trudnych chwilach? W jaki sposób połączyć przesłanie tego fragmentu z największymi tragediami, które przeżyliśmy w naszym życiu?

1 Kor 10,1-4. W. jaki sposób Paweł opisuje historię Wyjścia z Egiptu? Co robi, aby ta historia była żywa dla ludzi, którzy będą czytać list w Koryncie?

Psalm 114. W jaki sposób historia Wyjścia z Egiptu opisana w tym Psalmie jest podobna lub różni się od historii opisanej w Księdze Wyjścia?

Psalm 20,1-3, 6. Skąd przychodzi pomoc opisana w tym Psalmie? Hbr 4,15-16. Jaki szczególny element dodaje autor listu do Hebrajczyków do starotestamentowej koncepcji Świątyni?

Mateusz 4:5-7. Co zrobić, gdy obietnice zawarte w Psalmach nie pokrywają się z rzeczywistością, której doświadczamy? W jaki inny sposób można nadużywać interpretację Psalmów?

Psalm 145,18-20. Jak możemy rozwijać zaufanie do Boga w różnych okolicznościach w naszym życiu? W jaki sposób zaufanie Bogu w dobrych czasach pomaga nam ufać Mu w trudnych czasach?

Przygotował Jan Pollok

Komentarz do lekcji szkoły sobotnie pastora Janka Polloka

 

Pan króluje

Felieton do Szkoły Sobotniej na 20 stycznia 2024

Główna myśl: Biblia jest pełna metafor przedstawiających Boga oraz sposób, w jaki współdziała On z ludźmi i ziemią. Zrozumienie, że każda metafora posiada znaczenie, ale równocześnie jest tylko częściowa jest bardzo ważną obserwacją egzegetyczną. Dzięki tej zasadzie możemy zgłębić znaczenie danej metafory w taki sposób, aby nie przyćmiła ona innych przedstawień Boga w Biblii.

Jedną z pięknych cech charakteryzujących Psalmy jest to, że dostarczają nam one mozaikę metafor, które opisują Boga w kategoriach pochodzących z naszego świata w taki sposób, że każda z nich stanowi mały kamyczek w dużym obrazie. W Biblii Bóg został opisany w kategoriach królestwa, kapłaństwa, macierzyństwa, pasterstwa. Język tych metafor umożliwia nam mówienie o Bogu oraz o tym w jaki sposób współdziała On z człowiekiem, a także pomaga nam zrozumieć co to znaczy być człowiekiem. Jakie przesłania na temat Boga i relacji Boga z ludzkością niesie ze sobą metafora Boga jako króla? Co to znaczy, że Bóg jest Królem i panuje?

Gdy studiujemy Biblię musimy koniecznie zwrócić uwagę na problem metafor. Na początku warto uświadomić sobie różnicę pomiędzy pytaniem kim jest Bój i jaki jest Bóg. Wśród teologów istnieje wiele zamieszania w tej kwestii, czego nie jesteśmy świadomi, ponieważ bardzo często nie stawiamy sobie tych pytań. Kto z nas wie kto to jest Bóg? Istnieje długa tradycja teologów i ludzi, którzy na przestrzeni wieków zastanawiali się, czy rzeczywiście wiemy, kim jest Bóg. Możemy pochwycić tę koncepcję, ale odpowiedź na to drugie pytanie jaki jest Bóg jest niezwykle trudna. Tak naprawdę Biblia jest zbiorem różnych metafor i sposobów wyrażania tego, co ludzie zrozumieli na temat tego, jaki jest Bóg. Analiza tych metafor może nam pomóc.

Aby zrozumieć metaforę Boga jako króla trzeba znać taki system polityczny i posiadać doświadczenia związane z takim ustrojem. Dla współczesnego czytelnika metafora króla może budzić różne formy uczuć i postrzegania przestrzeni publicznej jako całości. W zeszłym roku mogliśmy obserwować koronację króla Karola III i mogliśmy zauważyć jak tysiące ludzi stało na ulicach, klaskało i śpiewało i przeżywało różnego rodzaju emocje związane z objęciem władzy królewskiej przez nowego króla. Niestety większość z nas żyje w innym ustroju politycznym i nie jest przyzwyczajona do systemu władzy królewskiej. Jednak dla pierwszych czytelników i słuchaczy Psalmów ten system był bardzo dobrze znany. Mówienie o Bogu jako o królu pochodzi ze świata starożytnego w którym król posiadał władzę, w którym król rządził, miał swoich poddanych. W takiej metaforze Bóg jest również królem i rządzi światem. W tamtych czasach taki sposób mówienia o Bogu miał wielkie znaczenie.

Metafora króla i królestwa promuje również królestwo jako ideał porządku w świecie. Gdy przyjrzymy się różnym monarchiom, a zwłaszcza monarchii Izraela i rządzącym w niej królom to z łatwością zauważymy, że praktycznie nie ma tam okresu, w którym taki idealny świat faktycznie istniał. Nawet Dawidowi daleko było do ideału, nie wspominając nawet o Salomonie i jego następcach. Dlatego metafora króla i królestwa jest wyrażeniem czegoś do czego się dąży i co chce się urzeczywistnić. Jeżeli coś takiego jak idealny porządek nie istnieje w tym życiu, to stawiamy w tym modelu Boga, który jedynie może być tym idealnym królem.

Jonathan Sacks, znany angielski rabin ortodoksyjny, filozof i teolog, w kontekście rozważań nad językiem metaforycznym Biblii bardzo wyraźnie wyartykułował stwierdzenie, że „Wszystkie słowa na temat Boga w Biblii są metaforą!” Niestety często zapominamy o tym, że posługujemy się bardzo ograniczonym słownictwem, które pochodzi z naszej rzeczywistości i przy jego pomocy chcemy wyrazić rzeczywistość, której nie znamy i którą postrzegamy jedynie metaforycznie. Możemy powiedzieć, że każdy tekst w Biblii został zachowany do naszych czasów ponieważ ludzie którzy go pisali mieli poczucie, że przeżyli i zobaczyli coś co było większe niż oni sami i było to tak ważne, że uznali iż trzeba to zachować i przekazać innym.

Ciekawa jest również współzależność pomiędzy bezpośrednim znaczeniem różnych obrazów, a zestawem różnych znaczeń, które mogą się z nimi łączyć. Na przykład, kiedy mówimy o królestwie pierwszą rzeczą jaka przychodzi na myśl wielu ludziom jest władza: „władza nad czymś” lub „panowanie nad czymś”. Jednak władza królewska może także oznaczać opiekę, odpowiedzialność lub obowiązek opieki. Dlatego zawsze trzeba wziąć pod uwagę ową współzależność wszystkich możliwych znaczeń danego słowa.

W jaki sposób różne przedstawienia Boga jako króla odwołują się do ludzkiej potrzeby porządku, przewidywalności a także znajomości, tego czego możemy się spodziewać? Czy jest w tym jakieś powiązanie?

Porządek i przewidywalność to ważne elementy ludzkiego życia i doświadczenia. Rzeczywiście, ludzie nie czują się komfortowo w obliczu niepewności. Psychologowie twierdzą, że niektórzy ludzie wolą negatywne konsekwencje (które są znane) niż niepewność. Wielu ludzi uważa, że poczucie pewności jest podstawową potrzebą człowieka. Nasz mózg automatycznie poszukuje wzorców, według których modeluje swoje zachowanie. Świadomość, że nie musimy każdego dnia na nowo rozpoczynać wszystkiego od nowa pozwala nam uwolnić naszą organiczną zdolność koncentracji dla nowych lub bardziej złożonych struktur.

Wydaje mi się, że największym pragnieniem człowieka jest życie w uporządkowanym świecie, gdzie wszystko jest bezpieczne, gdzie jest równowaga i wszystko funkcjonuje w ramach ustalonych granic, gdzie życie przebiega spokojnie. Niestety niewiele jest psalmów, które opisują takie życie. Taki porządek świata należy do przyszłości. Nie jest on obecny tutaj. Właśnie w takiej rzeczywistości panuje Bóg, nasz Król.

Człowiek myśli przy pomocy obrazów. Te części mózgu które przetwarzają nasze doświadczenia sensomotoryczne posiadają kluczowe znaczenie dla zrozumienia abstrakcyjnych pojęć. Na przykład, ponieważ chwyciliśmy jakiś przedmiot, możemy łatwiej zrozumieć, co to znaczy „uchwycić” koncepcję. Ponieważ zgubiliśmy różne rzeczy lub zostały nam one zabrane, możemy łatwiej zrozumieć, co oznacza stwierdzenie, że „czas jest złodziejem”.

Warto pomyśleć o różnych obrazach, które pojawiają się w psalmach, w jaki sposób pogłębiają one naszą świadomość kim jest Bóg, kim jest człowiek.

Weźmy na przykład Psalm 8 i 93.

Psalm 8

² Panie, władco nasz, jak wspaniałe jest imię twoje na całej ziemi! Ty, któryś wyniósł majestat swój na niebiosa.

³ Z ust dzieci i niemowląt ugruntowałeś moc na przekór nieprzyjaciołom swoim, Aby poskromić wroga i mściciela.

⁴ Gdy oglądam niebo twoje, dzieło palców twoich, księżyc i gwiazdy, które Ty ustanowiłeś:

⁵ Czymże jest człowiek, że o nim pamiętasz, lub syn człowieczy, że go nawiedzasz?

⁶ Uczyniłeś go niewiele mniejszym od Boga, chwałą i dostojeństwem uwieńczyłeś go.

⁷ Dałeś mu panowanie nad dziełami rąk swoich, wszystko złożyłeś pod stopy jego:

⁸ Owce i wszelkie bydło, nadto zwierzęta polne,

⁹ Ptactwo niebieskie i ryby morskie, cokolwiek ciągnie szlakami mórz.

¹⁰ Panie, Władco nasz, jak wspaniałe jest imię twoje na całej ziemi!

Psalm 93

¹ Pan jest królem. Oblekł się w dostojność; Pan oblekł się i przepasał mocą, Utwierdził okrąg świata, tak że się nie zachwieje.

² Mocno stoi twój tron od dawna, Tyś jest od wieczności.

³ Podnoszą rzeki, Panie, Podnoszą rzeki swój głos, Podnoszą rzeki swe wzburzone fale.

⁴ Nad szum wielkich wód, nad potężne fale morskie, Mocniejszy jest Pan na wysokości.

⁵ Świadectwa twoje są godne wiary, Ozdobą domu twego, Panie, jest świętość po wsze czasy.

Jaka metafora lub ilustracja zwraca szczególnie twoją uwagę w tych psalmach? Co powoduje, że obrazy te mają szczególne znaczenie dla Ciebie? Jakie wnioski wysuwa poeta?

W jaki sposób powyższe metafory uzupełniają obraz Boga jako króla? W jaki sposób ograniczają ten obraz?

Jak wspaniale byłoby gdybyśmy zawsze, gdy napotykamy metaforę w Biblii rozpoczynali dialog i wykorzystywali taką okazję, aby zdobyć lepsze zrozumienie przez wspólne pogłębianie znaczenia danej metafory. Niestety bardzo często odwołujemy się do gotowych wzorców i odpowiedzi, cytujemy jakiś tekst i dyskusja jest zakończona. Ktoś żartobliwie powiedział, że „bierzemy do ręki Biblię, aby ją zacytować i w ten sposób kończymy konwersację!” Każda z biblijnych metafor z powodu swoich ograniczeń zaprasza nas do dialogu, abyśmy mogli być świadomi jak niewiele wiemy na temat życia, na temat Boga i zaakceptowali te ograniczenia i w ten sposób pogłębiali naszą znajomość przedmiotu.

DO PRZEMYŚLENIA

Jednym z głównych tematem Psalmów jest idea, że Bóg jest jedynym i ostatecznym władcą wszechświata. Jeżeli wierzymy, że Jezus utożsamia w Swoim życiu wszystkie cechy Boga wiara ta zapewnia bezpieczeństwo i buduje nasze zaufanie na przyszłość. Nic dziwnego, że autorzy psalmów służyli Bogu z niepodzielną uwagą i zaangażowaniem. Spróbujmy wyobrazić sobie przeciwny obraz – jaki obraz Boga powodowałby niepewność człowieka?

Religiolodzy klasyfikują poglądy na temat Boga: naturalizm, panteizm, deizm, oraz różne odmiany teizmu. Pogląd, jaki przyjmujemy, w dużej mierze jest uformowany przez nasze postrzeganie mocy Boga. Nasz pogląd na Boga skutkuje poczuciem bezpieczeństwa lub strachu.

Psalm 8. W jaki sposób można wyjaśnić kontrast pomiędzy poglądem na ludzkość przedstawionym w wersetach 3-4 i 5-6? W jaki sposób Bóg został przedstawiony w tym psalmie?

Psalm 100. Wiele ludów które otaczały Izrael wierzyło w bogów utożsamianych z siłami przyrody. W jakiś sposób autor tego psalmu ocenił taką perspektywę? Jakie są implikacje idei, że Bóg jest zarówno wielki, jak i dobry? Jak można pogodzić napięcie jakie istnieje pomiędzy tymi pojęciami?

Psalm 97. Jak wygląda panowanie Boże? Jak daleko sięga Jego królestwo? Dlaczego nasza miłość do Boga powinna budzić w nas nienawiść do zła? Jak te dwa pojęcia są ze sobą powiązane?

Psalm 75. Dlaczego chełpienie się bezbożnych ludzi nie ma sensu?

Psalm 96:10-13. Psalmy zachęcają do radości w oczekiwaniu na sąd Boży. W jakim sensie sądy Boże są dobrą nowiną? W jaki sposób można mieć pokój z Bogiem i pewność zbawienia w czasie sądu? (Ps 94,14; Dn 7,22). Na jakiej podstawie obietnice dane Izraelowi odnoszą się do Kościoła?

Psalm 19,7. Według autora tego psalmu najwyższa władza Boga sprawowana jest poprzez Jego prawa, lub „świadectwa”. Dlaczego psalmista sugeruje, że przestrzeganie praw Bożych jest najlepszym sposobem na życie? W jaki sposób koncepcja Wielkiego Boju pomaga nam zrozumieć, dlaczego na świecie jest tyle zamieszania i cierpienia?

Przygotował Jan Pollok

Ilustracja do lekcji szkoły sobotniej podział literacki psalmów

 

Komentarz do lekcji szkoły sobotniej pastora Janka Polloka

 Naucz nas modlić się

Felieton do Szkoły Sobotniej na 13 stycznia 2024

Główna myśl: Modlitwa jest zarówno czymś automatycznym, jak również umiejętnością, której możemy się nauczyć i którą możemy rozwijać. Psalmy pozwalają nam dostrzec wiele aspektów relacji jakie posiada człowiek z Bogiem oraz ze sobą nawzajem. Modlenie się przy pomocy psalmów może być pewnego rodzaju ćwiczeniem się w modlitwie.

Czego nauczyliście się w ciągu swojego życia na temat tego, czym jest modlitwa? W jaki sposób nauczyliście się modlić?

Większość Psalmów które zostały wykorzystane w naszej lekcji to psalmy lamentacyjne. Zanim przyjrzymy się bliżej niektórym szczegółom w tych psalmach warto zwrócić uwagę na ogólną charakterystykę gatunku literackiego jakim jest lamentacja. 

 

Jak widać na powyższej ilustracji psalmy lamentacyjne stanowią najliczniejszy zbiór w księdze Psalmów. Faktycznie tworzą one osobny gatunek psalmów. Co to jest gatunek lub kategoria w księdze Psalmów? Chciałbym zacytować dwie definicje, które zaczerpnąłem z wykładu dr Marka Futato który tak definiuje gatunek: „Gatunek to grupa tekstów podobnych pod względem nastroju, treści, struktury czy frazeologii”. Jeszcze inna definicja: „gatunek to grupa tekstów, które mają wspólne ważne lub wyróżniające cechy”. W sumie obie definicje mówią to samo: gatunek to grupa tekstów które mają podobne cechy wspólne. Te podobieństwa nie tylko łączą teksty w grupę, ale także odróżniają jedną grupę od drugiej. 

Dlaczego warto studiować gatunki? W jaki sposób gatunki pomagają nam zrozumieć psalmy? Oto kilka powodów. Po pierwsze, znajomość gatunku pomaga kierować naszymi oczekiwaniami w zakresie tego, co możemy, a czego nie możemy spodziewać się w konkretnym psalmie. Na przykład, kiedy czytamy dziecku literaturę dziecięcą, czy możemy się spodziewać, że nagle drzewo będzie przemawiać do dziecka? Jeżeli czytasz bajkę, odpowiedź brzmi: tak! Jeśli drzewo rozmawia z dzieckiem, a Ty wiesz, że czytasz bajkę, wcale Cię to nie dziwi – wręcz przeciwnie spodziewasz się tego. Jeśli jednak czytasz list do redaktora jakiegoś czasopisma, odpowiedź brzmi, nie! Nie spodziewasz się, że w liście do redaktora czasopisma drzewa będą rozmawiać z dziećmi. Są rzeczy, na które możesz oczekiwać w bajce, ale które w liście do redaktora czasopisma są nonsensem. Dlatego zrozumienie gatunku kieruje naszymi oczekiwaniami. Pomaga wiedzieć, czego można się spodziewać, a czego nie, co może nas zaskakiwać, a co jest normalną cecha narracji. Zobaczmy na dwa przykłady biblijne.

Bajka Jotama. W księdze Sędziów 9,8–15 czytamy: „Zeszły się raz drzewa, aby ustanowić nad sobą króla, I rzekły do oliwki: Bądź naszym królem! Lecz oliwka rzekła do nich: Czy mam zaniechać tłustości mojej, która jest we mnie, A którą cześć się oddaje bogom i ludziom, A mam pójść, aby bujać nad drzewami?”

Czy uważasz, że drzewa rzeczywiście rozmawiały z drzewem oliwnym? Czy to naprawdę wydarzyło się w rzeczywistym czasie i przestrzeni? Wydaje mi się, że nie wierzysz, że te drzewa rzeczywiście zaczęły rozmawiać z drzewem oliwnym i pytały: „Czy chciałbyś być naszym królem?” Być może nigdy nie zastanawialiście się dlaczego, ale po prostu czujecie, że ta historia nie wydarzyła się naprawdę. Drzewa nie rozmawiają z drzewami oliwnymi.

Powodem, dla którego twoja intuicja jest poprawna, jest to, że to, co tutaj czytasz, jest bajką. Czytasz tak zwaną „bajkę Jotama”. Jotam jest postacią w tej historii i opowiada bajkę innym postaciom w tej historii, aby pomóc zrozumieć jakiś problem, podobnie jak Jezus jest postacią w historii, ale opowiada przypowieść innym postaciom w historii, aby wyjaśnić swoją tezę. Ponieważ rozmowa drzew jest częścią bajki, akceptujesz ją jako część historii, ale nie myślisz, że to wydarzyło się naprawdę w czasie i przestrzeni.

Teraz spójrzmy na inny przykład. W księdze Liczb 22,28-30 mamy historię, która w pewnym sensie jest podobna: „Wówczas Pan otworzył usta oślicy i ona rzekła do Bileama: Co ci zrobiłam, że mnie tak zbiłeś już trzy razy? Bileam zaś odpowiedział oślicy: Dlatego, że sobie drwiłaś ze mnie; gdybym miał miecz w ręku, zaraz bym cię zabił.” Czy wierzysz, że oślica rzeczywiście rozmawiała z Balaamem? Podejrzewam, że większość konserwatywnych czytelników Biblii powie: „To prawda, oślica rozmawiała z Balaamem!” Dlaczego wierzymy, że osły mogą rozmawiać z ludźmi, ale nie wierzymy, że drzewa mogą rozmawiać z innymi drzewami – wydaje się, że takie przekonanie jest niespójne. Warto zwrócić uwagę że tak naprawdę kontekst określa interpretację. 

Intuicja podpowiada nam, że oślica naprawdę rozmawiała z Balaamem. Istnieje powód, dla którego nasza intuicja w tym przypadku jest prawidłowa. Oślica to postać z narracji historycznej która rozmawia z inną postacią z narracji historycznej. To jest zupełnie coś innego niż bajka Jotama. W historii Jotama, Jotam opowiada bajkę na temat rozmawiających ze sobą drzew, jednak drzewa nie są bohaterami tej historii. Tymczasem w historii Baalama nie czytamy bajki, ale mamy narrację historyczną, dlatego w tym kontekście nic nie wskazuje, że oślica nie mogła komunikować się z Balaamem przy pomocy ludzkiego języka. 

Na pierwszy rzut oka obie historie wydają się takie same, pojawiają się w nich drzewa i zwierzęta. Jednak kiedy spojrzymy na ich kontekst, kiedy zwrócimy uwagę na gatunek literacki, w którym te dwie historie występują, widzimy, że istnieje między nimi różnica, która potwierdza naszą intuicję, że drzewa nie rozmawiały w rzeczywistym czasie i przestrzeni, ale oślica mogła to zrobić.

Wróćmy teraz do psalmów lamentacyjnych. Kiedy mamy do czynienia z lamentacją? Lamentacja pojawia się w czasie, gdy ktoś wyrywa nam spod nóg przysłowiowy dywanik. Są to pieśni, które są wykonywane nie w czasach, gdy życie jest uporządkowane, ale wtedy, gdy staje się chaotyczne. Czasami lamentacje nazywane są „pieśniami dezorientacji” - kiedy życie jest wywrócone do góry nogami. Wtedy słyszymy okrzyki agonii: Gdzie jesteś, Panie? Jak długo, Panie? Dlaczego, Panie?

W psalmach lamentacyjnych możemy zaobserwować ruch. Zazwyczaj rozpoczynają się one od opisu cierpienia, ale kończą się uwielbieniem, podobnie jak cała księga Psalmów, rozpoczyna się od opisu świata złych ludzi, a kończy się psalmem uwielbienia. Podobnie rzecz ma się z psalmami lamentacyjnymi. Faktycznie możemy powiedzieć inaczej: powodem, dla którego księga Psalmów zaczyna się od cierpienia, a kończy na uwielbieniu, jest to, że jest wzorowana na lamentacji. Lamenty zaczynają się od negatywnej nuty i zazwyczaj kończą się pozytywną nutą z wyjątkiem dwóch psalmów 22 i 88.

Pod wieloma względami Ps 13 jest prawdopodobnie najlepszym przykładem lamentu. Lament zazwyczaj składa się z dwóch części. Pierwszą część możemy nazwać „częścią błagalną”, w której psalmista wyraża smutek, agonię, ból, zakłopotanie i pytania. Druga część to „część uwielbienia”, w której następuje przejście od lamentu do uwielbienia, od cierpienia do chwały. Psalm 13 składa się z trzech strof. Pierwsze dwie strofy to część błagalna, a trzecia strofa to część pochwalna.

2 Dopókiż, Panie, będziesz mnie stale zapominał? Dopókiż zakrywać będziesz oblicze swoje przede mną?

3 Dopókiż mieć będę zmartwienie w duszy, A strapienie w sercu - codziennie? Dopókiż nieprzyjaciel mój będzie wynosił się nade mnie?

Zwróćmy uwagę w jaki sposób te dwa wersety łączą się w strofę - ponieważ wszystkie są pytaniami – „dopókiż” (BW) lub „jak długo” (PE), jak długo, jak długo?

Następnie przechodzimy od trybu pytającego do trybu rozkazującego. Zaczyna się nowa strofa: „Wejrzyj! Wysłuchaj mnie, Panie, Boże mój! Rozjaśnij oczy moje, abym nie zasnął snem śmierci! By nie rzekł nieprzyjaciel mój: Przemogłem go! By nie radowali się wrogowie moi, gdybym się zachwiał.”

Następnie dochodzimy do trzeciej strofy i następuje kolejna zmiana. To zmiana na pozytywną nutę zaufania: „Ja bowiem ufam łasce twojej! Niech się raduje serce moje zbawieniem twoim! Będę śpiewał Panu, bo okazał mi dobroć.”

Mamy tutaj trzy pięknie, wyważone strofy. Dwie pierwsze łączą się razem i wyrażają skargę, a trzecia strofa zawiera uwielbienie.

Zobaczmy jak to wygląda w psalmie 22:

Adresat:

„Boże mój, Boże mój”

Skarga:

"…czemuś mnie opuścił? Czemuś tak daleki od wybawienia mego, od słów krzyku mojego?" 

Prośba: 

„Nie oddalaj się ode mnie.

Motywacja:

Tobie ufali ojcowie nasi, Ufali i wybawiłeś ich.

Do ciebie wołali i ratowałeś ich, Tobie zaufali i nie zawiedli się.”

Tyś mnie wydobył z łona, Uczyniłeś mnie bezpiecznym u piersi matki mojej. Na ciebie byłem zdany od urodzenia. Ty byłeś Bogiem moim od łona matki mojej.

Zaufanie i uwielbienie:

„Będę opowiadał imię twoje braciom moim, Będę cię chwalił pośród zgromadzenia.”.

Ciekawy jest jeszcze inny szczegół, który można znaleźć w wielu modlitwach zapisanych w Biblii: wymieszanie zaimków, które wskazują na zmianę, do kogo kierowane są dane słowa. W niektórych przypadkach następuje wyraźne przesunięcie, od mówienia o Bogu do mówienia do Boga: trzecia osoba liczby pojedynczej (Bóg – on) do drugiej osoby liczby pojedynczej (Boże – ty). Przykładem może być Psalm 23: On jest pasterze, On pasie na niwach, On wiedzie ścieżkami. W czwartej strofie następuje zmiana zaimka: Ty jesteś ze mną, Ty mnie pocieszasz, Ty zastawiasz stół, Ty namaszczasz.

W innych przypadkach nie ma tak wyraźnego przesunięcia. Na przykład we fragmencie Psalmu 44, który jest również psalmem lamentacyjnym, autor rozpoczyna swoją modlitwę z Bogiem w drugiej osobie liczby pojedynczej, a następnie krótko mówi o Bogu w trzeciej osobie liczby pojedynczej i na końcu znowu powraca do drugiej osoby liczby pojedynczej i zwraca się bezpośrednio do Boga. (Ps 44,18-27)

Co to przeplatanie się narracji w drugiej i trzeciej osobie liczby pojedynczej mówi nam na temat modlitwy? Co mówi nam to na temat relacji pomiędzy człowiekiem i Bogiem?

Poematy lamentacyjne w Biblii hebrajskiej pozwalają nam zobaczyć w jaki sposób ludzie w starożytnym Izraelu radzili sobie z sytuacjami w których ich wiara w Boga była wystawiona na próbę oraz jak radzić sobie z problemami w życiu. 

Jeżeli psalmy lamentacyjne są podręcznikiem modlitwy, które elementy tego gatunku poetyckiego twoim zdaniem wyróżniają się szczególnie? W jaki sposób praktyka lamentu buduje odporności człowieka w obliczu złożoności problemów i kryzysów przez jakie przechodzi człowiek?

Eugene Peterson prezbiteriański teolog, poeta w swojej książce Answering God: The Psalms as Tools for Prayer (Odpowiadając Bogu: Psalmy jako narzędzia modlitwy) (Kindle Edition) napisał: „Abstrakcja jest wrogiem modlitwy. Piękne idee są wrogiem modlitwy. Piękne myśli są wrogiem modlitwy. Autentyczna modlitwa zaczyna się wtedy, gdy kopniemy stopą o kamień, przemokniemy w czasie burzy, zostaniemy uderzeni w twarz przez wroga lub zderzymy się z drzewem, które rosło na naszej drodze tak długo, że przestaliśmy je widzieć i teraz stoimy przed nim jak wryci, posiniaczeni i pełni zdziwienia” (27-28).

Czasami konkretne, wyraźne doświadczenia bólu, smutku, zdrady, żalu są kanałami połączenia i uzdrowienia. Dają poczucie bycia widzianym i znanym, poczucie solidarności z innymi ludźmi w ich ludzkim doświadczeniu. Wszystkie psalmy mają wyrazistą treść, poruszające obrazy, które powodują, że czytelnik może je łatwo zapamiętać. Psalmy lamentacyjne są szczególnie żywe i wyraźne. Nie skupiają się one jedynie na indywidualnych doświadczeniach zdrady czy bólu; istnieje wiele psalmów lamentacyjnych, które wyrażają grupowe przeżycia. Wiele z tych społecznych lamentów umożliwia postawienie pytań dotyczących narodowej tożsamości a także wyjaśnienie katastrof przez jakie przeszedł lud wybrany przez Boga. Psalm 60 jest jednym z takich psalmów - modlitwą do Boga, aby wkroczył i zapewnił swojemu ludowi zwycięstwo. Autorka lekcji zwróciła szczególną uwagę na pierwsze pięć wersetów tego psalmu. Zwłaszcza ostatni wers tego fragmentu zachęca do głębokiej refleksji. 

3 Boże, który nas odrzuciłeś, złamałeś, I gniewałeś się na nas, odnów nas!

4 Wstrząsnąłeś ziemią, rozdarłeś ją, Napraw rozpadliny jej, bo się chwieje!

5 Lud swój wystawiłeś na ciężką próbę, Napoiłeś nas winem odurzającym.

6 Dałeś sztandar tym, którzy się ciebie boją, Aby uciekli przed łukiem. Sela.

7 Aby zostali wybawieni umiłowani twoi, Pomóż prawicą swoją i wysłuchaj nas.

Co to znaczy być częścią grupy, którą Bóg kocha? W jaki sposób modlimy się w naszych domach, w naszych miastach, w naszym społeczeństwie, gdy to, co jest „dobre” dla innych, rani nas, a to, co jest „dobre” dla nas, rani innych?

Psalmy zachęcają nas abyśmy w modlitwie, zarówno sami, jak i w obecności innych, przedstawili Bogu nasz pełny obraz wraz z wszystkimi naszymi doświadczeniami i całym spectrum emocji. 

W tej samej książce Eugene Peterson pisze dalej: „Łatwo jest być uczciwym przed Bogiem, śpiewając „alleluja”; nieco trudniej jest być szczerym w obliczu naszych zranień; prawie niemożliwe jest być uczciwym przed Bogiem w mrocznych emocjach, które wyzwala nasza nienawiść. Dlatego często tłumimy nasze negatywne emocje (chyba że neurotycznie je eksponujemy), lub kiedy je wyrażamy, robimy to z dala od obecności Boga - lub tego, co uważamy za obecność Boga. Jesteśmy zawstydzeni i zakłopotani, gdy ktoś nas zobaczy w tym roboczym ubraniu poplamionym przekleństwami. Kiedy modlimy się przy pomocy Psalmów, które są klasycznymi modlitwami ludu Bożego, okazuje się, że nie jest to wystarczające. Musimy modlić się i przedstawiać siebie takimi jakimi naprawdę jesteśmy, a nie takimi jakimi myślimy, że powinniśmy być. W prawdziwej modlitwie rzeczywistość nie jest słodzona i pokazywana w odpowiednim oświetleniu. Sposób modlitwy nie polega na zakrywaniu naszych niemiłych emocji, aby wyglądały na godne szacunku, ale na eksponowaniu ich, aby można było je zaangażować w dziele królestwa” (Answering God, 100).

Jakie znasz praktyki modlitewne które zapewniają ci przestrzeń i czas na połączenie się z Bogiem w uzdrawiający sposób? Łatwo jest odczuwać presję, aby modlić się w określony sposób. Co pomaga ci dostosować praktyki modlitewne do swoich potrzeb?

Można powiedzieć, że księga Psalmów jest zarówno modlitewnikiem jak i śpiewnikiem. W tym tygodniu koncentrowaliśmy naszą uwagę na psalmach, które były recytowane w trudnych lub pełnych wyzwań chwilach. Psalmy często powstawały, aby pomóc czytelnikom w trudnych mementach życia. Dlatego mają one szczególną wartość dla nas, gdy zmagamy się z podobnymi problemami. 

DO PRZEMYŚLENIA

Psalm 13. Jakie emocje towarzyszą autorowi tego psalmu? Co miało wpływ na zmianę nastroju psalmisty? Jaka jest twoja opinia na temat rady udzielonej przez Ellen White: „Kiedy atakują cię pokusy, kiedy troski i ciemność zdają się otaczać twoją duszę, spójrz tam, gdzie ostatni raz widziałeś/aś światło”. (MH 250).

Psalm 22. Czego możemy się nauczyć z tego psalmu na temat zaufania Bogu w czasie wielkiego cierpienia? Jakie znaczenie ma dla ciebie fakt, że Jezus wypowiedział słowa tego psalmu na krzyżu, w najtrudniejszym momencie swojego życia?

Psalm 44. Jakie elementy zawarte w Ps 44 mają dzisiaj istotne znaczenie dla osób wierzących? Jakie wnioski możemy wyciągnąć z faktu, że tego rodzaju psalmy są dzisiaj rzadko czytane w kościele? Co mówi nam o Bogu fakt włączenia takiego psalmu do kanonu Pisma Świętego? Czy bolesne doświadczenia i trudności mogą przybliżyć cię do Boga? Czy bolesne doświadczenia i trudności mogą oddalić cię od Boga?

Psalm 60:1-5. W jakiej sytuacji ten psalm może być odpowiednią modlitwą? Jaki pożytek możemy mieć z psalmów lamentacyjnych nawet w radosnych okresach życia?

Jaki pożytek mogą przynieść spisane modlitwy, które znajdują się w psalmach lub wielkich modlitewnikach pochodzących z innych tradycji chrześcijańskich? 

Przygotował Jan Pollok

Komentarz do lekcji szkoły sobotniej pastora Janka Polloka

 

Jak czytać księgę Psalmów?

Felieton do Szkoły Sobotniej na 6 stycznia 2024

Główna myśl: Znajomość podstawowych zasad poezji biblijnej może wzbogacić nasze zrozumienie Pisma Świętego i pogłębić naszą więź z ludźmi, którzy żyją obecnie i z tymi, którzy żyli w przeszłości i którzy modlili się tymi samymi słowami.

Robert Alter w swojej książce The Art of Biblical Poetry (Sztuka poezji biblijnej) stwierdził, że „poezja to nie tylko zestaw technik które pomagają powiedzieć w sposób imponujący coś, co można by powiedzieć inaczej. Jest to raczej inny sposób wyobrażania sobie świata” (151).

Na tym właśnie polega piękno poezji. Jest ona sposobem poszerzenia wyobraźni. Poezja nadaje kształt rzeczom, które są dla nas wewnętrzne, które są po prostu płynne i nieokreślone lub nie wyjaśnione w naszej własnej istocie. Poezja pomaga dostrzec wiele aspektów konkretnego ludzkiego doświadczenia.

Jaki poetycki werset lub zdanie z wersetu jest tego przykładem? W jaki sposób porusza on twoją wyobraźnię, pozwala zobaczyć Boga, siebie oraz innych, a także otaczający nas świat?

Autorka naszego podręcznika słusznie zdecydowała, aby nasze studia nad księgą Psalmów rozpocząć od postawienia pytania Jak czytać księgę Psalmów? Dlaczego cenimy poezję? Poezja hebrajska różni się od większości poezji, do której jesteśmy przyzwyczajeni, jeśli w ogóle jesteśmy przyzwyczajeni do czytania poezji. Wydaje mi się, że bardzo często nie doceniamy wartości poezji.

W Ps 119,18 znajduje się wers, w którym poeta mówi: „Otwórz moje oczy, abym mógł widzieć cuda w Twoim prawie”. Kiedy poeta mówi o tych cudownych rzeczach, które chce zobaczyć, bez wątpienia mówi o cudownych rzeczach pod względem treści. Trzeba jednak pamiętać, że jest on poetą, artystą, więc nie mam wątpliwości, że mówiąc o cudownych rzeczach, które chce zobaczyć, ma na myśli również piękno poezji zawartej w księdze Psalmów. Jako ludzie żyjący w kulturze zachodniej bardzo często większą uwagę poświęcamy zawartości, niż formie. Faktycznie jednak te dwie rzeczy idą w parze. Im lepiej zrozumiemy piękno poezji hebrajskiej, tym lepiej zrozumiemy treść, jaką poeci przekazali za pośrednictwem poezji.

Zacznijmy od pytania: czym jest poezja hebrajska? Zacznę od krótkiej definicji. Poezja jest rodzajem literatury który różni się od prozy. Jesteśmy przyzwyczajeni, że poezja charakteryzuje się występowaniem rymów. Niestety rymy nie pojawiają się w poezji hebrajskiej. Jedną z rzeczą, która odróżnia poezję hebrajską od prozy jest to, że w poezji używa się krótkich zdań. Kiedy czytamy historię Debory opisaną w Sdz 4 przy pomocy prozy, a następnie przeczytamy ją w Sdz 5 – ta sama historia jest tam opisana przy pomocy poezji – to zauważymy, że zdania w Sdz 5 są znacznie krótsze. Zwłaszcza gdy spoglądamy na tekst oryginalny.

Kolejną cechą, która odróżnia poezję hebrajską od prozy jest częstotliwość występowania dwóch elementów: paralelizmu i metaforyki (nazwę tego drugiego elementu zastosowałem w sensie ogólnym na określenie obrazów jakie pojawiają się w poezji hebrajskiej, metafora jest jednym z typów obrazów stosowanym w poezji). To nie tak, że w prozie nie pojawiają się paralele i nie występuje metaforyka, wręcz przeciwnie. Jednak poezja hebrajska charakteryzuje się dużą częstotliwością występowania zarówno paralelizmu, jak i metaforyki w krótkich zdaniach.

Zobaczmy najpierw co to jest paralelizm. U podstaw paralelizmu hebrajskiego leży koncepcja podobieństwa – w szczególności podobieństwa w znaczeniu. Innymi słowy paralelizm polega na powiedzeniu tego samego dwa razy.

Istnieje starsze zrozumienie działania paralelizmu. Zostało ono dobrze sformułowane przez znakomitego badacza literatury angielskiej, a mianowicie C. S. Lewisa. Lewis nie był hebraistą. Zdefiniował on hebrajski paralelizm jako mówienie tego samego dwa razy różnymi słowami. Innymi słowy, druga część paralelizmu powtarza znaczenie pierwszej części przy użyciu innych słów. Aż do ubiegłego wieku był to powszechny sposób rozumienia natury hebrajskiego paralelizmu.

Jednak ostatnio zaczęto zwracać uwagę na inny element. Zamiast rozumieć paralelizm jako mówienie tej samej rzeczy dwa razy różnymi słowami, lepiej jest zwrócić uwagę, jak działa paralelizm. Poeta mówi dwa razy to samo – na tym polega podobieństwo – ale nie mówi dwa razy dokładnie tego samego. Właśnie ta różnica znajduje się w centrum uwagi nowszych badaczy. Najczęściej tę różnicę można znaleźć w drugim członie paralelizmu.

Jako interpretatorzy poezji hebrajskiej, działamy trochę jak detektywi. Widzimy powiązania między członami paralelizmu, potrafimy go zidentyfikować. Jednak pytanie badawcze jakie sobie stawiamy dotyczy różnicy, a nie podobieństwa. Na czym polega różnica w drugim członie? W jaki sposób poeta przechodzi z członu A do członu B? Na czym polega intensyfikacja? Druga część paralelizmu powtarza, rozszerza, zawęża lub kontrastuje myśl, która została przestawiona w pierwszym członie paralelizmu. W tym właśnie tkwi siła linii poetyckiej. Zobaczmy kilka przykładów z Psalmu 25 i 33:

Powtórzenie

Psalm 25,4

Panie, wskaż mi drogi swoje,

Ścieżek swoich naucz mnie!

Psalm 33,2

Dziękujcie Panu na cytrze!

Grajcie mu na dziesięciostrunnej harfie!

Rozszerzenie lub dopełnienie

Psalm 33,5

On miłuje sprawiedliwość i prawo;

Pełna jest ziemia łaski Pana.

Psalm 25,8

Pan jest dobry i prawy,

Dlatego wskazuje drogę grzesznikom.

Zawężenie

Ps 33,16

Nie licznemu wojsku zawdzięcza król swe zwycięstwo,

Nie swej wielkiej sile zawdzięcza wojownik ocalenie.

Przeciwstawienie

Ps 25,3

Wszyscy, którzy nadzieję pokładają w tobie,

nie zaznają wstydu.

Zaznają wstydu ci,

co bez przyczyny nie dochowują wiary.

Jaka jest twoja opinia na temat powtórzeń występujących w Psalmach? Jak funkcjonują i w jaki sposób wzbogacają tekst?

Psalm 25 jest akrostychem, co oznacza, że każdy werset zaczyna się od kolejnej litery alfabetu hebrajskiego. Taka forma wyrażała kompletność (w tym przypadku 22 wersety, po jednym na każdą literę alfabetu) i mogła służyć jako wygodna struktura przy komponowaniu tekstu (podobnie jak przestrzeganie zasad pisania sonetu), a także jako narzędzie mnemotechniczne które pomagało w zapamiętaniu i recytacji. Dziewięć psalmów posiada strukturę akrostychu w tym najdłuższy Psalm 119. Czy kiedykolwiek napisałeś akrostych? Czy lubisz posługiwać się taką formą?

Spójrzmy teraz na obrazy, które napotykamy w księdze Psalmów. Warto pamiętać o kilku podstawowych zasadach, które pomogą nam zrozumieć i zinterpretować obrazy w poezji hebrajskiej.

Krok pierwszy: Zidentyfikuj cel danego obrazu. W większości przypadków jest to dość prosty krok, ale ważne jest, abyśmy mieli jasność, o czym mówi poeta. Na przykład w Psalmie 23 czytamy: „Pan jest moim pasterzem”. Musimy wyraźnie odpowiedzieć sobie na pytanie co jest celem tego obrazu. W tym przypadku odpowiedź jest prosta: Pan.

Krok drugi: Co jest źródłem danego obrazu? W naszym przykładzie „Pan jest moim pasterzem” musimy zrozumieć źródło tego obrazu. Ważne jest, aby rozumieć „pasterstwo” nie z współczesnego punktu widzenia, ale ze starożytnego punktu widzenia. Podkreślam to bardzo mocno: zrozumienie podstawowych zasad życia starożytnych Izraelitów jest niezwykle ważne, ponieważ stąd pochodzą obrazy. Im lepiej rozumiemy realia starożytnych Izraelitów, tym lepiej zrozumiemy obrazy. Czasami ten drugi krok nie wydaje się być ani teologiczny, ani ekscytujący, ale jest on niezwykle ważny. Zanim przejdziemy dalej w kierunku zrozumienia tekstu musimy zrozumieć źródło, z którego został zaczerpnięty obraz.

Oto kilka przykładów: Topografia – ukształtowanie terenu w starożytnym Izraelu; wiele obrazów pochodzi z ziemi, na której żyli Izraelici. Warto na przykład pamiętać jakie jest położenie Jerozolimy. Jest ona położona wyżej niż inne części kraju. Klimat - Izrael ma swój własny region klimatyczny. Jaka była pogoda w ciągu roku w starożytnym Izraelu? Wiele obrazów wywodzi się z wzorców pogody w starożytnym Izraelu - pogoda odgrywała ważną rolę w rolniczej Palestynie. Izraelici byli rolnikami. Nie mieli nawadniania. Jak wyglądały praktyki rolnicze? Jak wyglądał rok rolnika? Dlaczego poeta często odnosił się do zboża, wina i oliwy – w takiej konkretnej kolejności? Rolnicy byli całkowicie zależni od deszczu, dlatego wiele obrazów ilustrujących, kim jest Bóg, pochodziło bezpośrednio z obserwacji pogody. Wszystko to staje się jasne, jeśli rozumiemy podstawy życia starożytnych Izraelitów.

Krok trzeci: Zidentyfikuj połączenia. W jaki sposób element obrazu zaczerpnięty ze źródła jest powiązany z celem danego obrazu, jakie jest jego symboliczne znaczenie. Dlaczego poeta łączy jedno z drugim? Nie można właściwie wykonać trzeciego kroku, dopóki nie wykonamy drugiego kroku.

Wspomnę teraz o pomocach, które możemy wykorzystać w takiej pracy. Cennym narzędziem jest Słownik obrazów biblijnych, (Dictionary of Biblical Imagery) To narzędzie pomaga zrozumieć obrazy w poezji hebrajskiej. Na przykład, kiedy natrafimy na tekst, w którym pojawia się obraz śniegu. Sprawdzenie hasła śnieg pozwoli nam zauważyć, że śnieg jest wykorzystywany w poezji biblijnej na różne sposoby, w różnych celach. Taki słownik pomaga zrozumieć domenę źródłową, co ułatwia zidentyfikować połączenie pomiędzy źródłem obrazu i celem danego obrazu.

Podobnie jak w muzyce, tak i w literaturze istnieją różne gatunki. Podobnie jest w księdze Psalmów. Istnieją różne gatunki i kategorie psalmów. Dlaczego wiedza o gatunku jest ważna? Jednym z powodów jest to, że gatunek określa strategię czytania. Gatunek pomaga nam poznać, czego możemy się spodziewać w tekście który czytamy. Lubię przykład z mandatem za przekroczenie szybkości. Jeżeli pewnego dnia znajdziesz w swojej skrzynce na listy mandat za przekroczenie szybkości, nie czytaj tego listu jako poezję lub jako powieść, ponieważ możesz przeżyć wielkie rozczarowanie. Inaczej czytam opowiadanie, inaczej czytamy przepis prawny, a jeszcze inaczej list. W tekście tego felietonu nie jestem w stanie omówić wielu rzeczy związanych ze gatunkiem psalmów, ograniczę się jedynie do wymieniania kilku gatunków. Są psalmy które mają formę hymnów, są lamentacje (to jest najliczniejsza grupa); psalmy dziękczynne, psalmy zaufania (to jest najmniejsza grupa – tylko 6 psalmów!); psalmy mądrościowe, psalmy uwielbienia (druga najliczniejsza grupa) czy tzw. psalmy królewskie.

Psalm 121 to jeden z 15 krótkich poematów określanych jako „pieśni pielgrzymek” (BW) lub „pieśni stopni” (BG); „pieśni na wejście” (Romaniuk), Były to pieśni śpiewane przez ludzi, którzy szli do Jerozolimy, aby oddać chwałę Bogu lub z okazji dorocznego święta. Jerozolima była na wzgórzu, stąd „pieśń stopni”. Znajomość topografii o czym pisałem wcześniej jest tutaj pomocna. Wrócimy do tego Psalmu w kolejnych lekcjach, ale teraz warto zobaczyć jakiego rodzaju paralelizmy zostały zastosowane w tym psalmie.

Psalm 121

Pieśń pielgrzymek

¹ Oczy moje wznoszę ku górom: Skąd nadejdzie mi pomoc?

² Pomoc moja jest od Pana, Który uczynił niebo i ziemię.

³ Niechaj nie da się potknąć twej nodze, Niech nie drzemie stróż twój.

⁴ Oto nie drzemie Ani nie zasypia stróż Izraela.

⁵ Pan stróżem twoim, Pan cieniem twoim po prawicy twojej.

⁶ Słońce nie będzie cię razić za dnia Ani księżyc w nocy.

⁷ Pan strzec cię będzie od wszelkiego zła, Strzec będzie duszy twojej.

⁸ Pan strzec będzie wyjścia i wejścia twego, Teraz i na wieki.

Jakie paralelizmy pojawiają się w tym psalmie najczęściej? Co miało szczególne znaczenie w recytowaniu tego psalmu podczas pielgrzymki do Jerozolimy?

DO PRZEMYŚLENIA

Warto pamiętać, że Biblia jest księgą wielu gatunków. Jest pełna opowieści, wierszy, pieśni, dowcipów, zagadek, przepowiedni a także gry słów, kalamburów, które są widoczne zwłaszcza w języku hebrajskim. Uczeni twierdzą, że w czasach Starego Testamentu Bóg prawie zawsze przemawiał przez proroków przy pomocy poezji. Jakie wnioski możemy wyciągnąć z tego faktu na temat Boga?

Słowo „psalmy” (psalmoi). pochodzi z języka greckiego i zostało zastosowane w Septuagincie (greckie tłumaczenie Starego Testamentu) na określenie księgi Tehillim co znaczy „pochwały, uwielbienia”. Głównym celem Psalmów było wielbienie Boga. Zostały napisane przez różnych autorów ze świata starożytnego w formie poetyckiej. Psalmy odzwierciedlają wydarzenia oraz style literackie tamtych czasów. Czego dowiadujemy się z tego faktu na temat sposobu w jaki Bóg objawia się człowiekowi?

Kto napisał Psalmy? (Ps 8,1; 42,1; 75,1; 89,1; 90,1) Wiele Psalmów wiąże się z czasami Dawida i wczesną monarchią. Jednak kolekcja jaką znamy dzisiaj prawdopodobnie powstała w czasach Ezdrasza około roku 450 p.n.e. (Ezd 7,6-10) Psalmy miały zostać zebrane na potrzeby nowej świątyni, która została wzniesiona po powrocie z niewoli babilońskiej. Jakie ludzkie emocje zostały wyrażone w Psalmach? Czy fakt, że wielu starożytnych autorów opisało ten sam rodzaj zmagań, których doświadczamy dzisiaj jest zachęcający czy zniechęcający?

Wiele biblijnych psalmów nie znalazło się w zbiorze Tehillim (Księga Psalmów). Zobacz na przykład 2 Sm 23,1-4 lub Jon 2,1-10. Jakie wnioski można wyciągnąć z tego faktu na temat różnych pieśni i modlitw występujących w Biblii? Co nam to mówi o Bogu? Co fragment listu Rz 8:26-27 mówi na temat modlitwy i działaniu Ducha Świętego?

Świat, w którym powstawały psalmy był całkowicie skoncentrowany na Bogu. Autorzy psalmów próbowali w modlitwach podporządkować Bogu wszystkie doświadczenia w swoim życiu, zarówno te pozytywne i szczęśliwe jak również te negatywne i smutne. Oznacza to, że psalmy od początku do końca były instrumentem uwielbiania Boga, który był wykorzystywany zarówno przez jednostki jak i całą społeczność. Wszystkie doświadczenia Izraelitów miały być formą oddawania czci Bogu. Rozumiano, że Bóg jest zarówno daleko, jak i blisko; jest równocześnie wszędzie, a jednak znajduje się w świątyni; jest ukryty, a mimo to objawiony. Dlaczego Biblia tak często przedstawia Boga w kategoriach paradoksów i napięć między przeciwstawnymi stanami?

Przygotował Jan Pollok