ARKA PRZYMIERZA

W samym centrum Miejsca Najświętszego izraelskiej świątyni spoczywała Arka Przymierza. Była zakryta złotą przebłagalnią, na której stały dwa złote wyobrażenia cherubów. Co symbolizowała i jakie były jej losy?

Słowo „arka” pochodzi od łacińskiego arca, które oznacza skrzynię, podobnie jak hebrajskie słowo aron. Arka była skrzynią o długości 2,5 łokcia, szerokości i wysokości 1,5 łokcia¹, czyli około 131 × 0,78 × 0,78 cm. Jej pełna nazwa brzmi: „Skrzynia Przymierza Jahwe Zastępów, zasiadającego na tronie między cherubami”², gdyż w środku były tablice z przykazaniami Bożymi, zaś Arka była niczym podnóżek tronu Bożego.

Zbudował ją mistrz Besalel, obdarzony specjalną mądrością i zdolnością do wykonania sprzętu świątynnego³. Jako materiału użył twardego drewna akacjowego, pokrywając je wewnątrz i zewnątrz warstwą złota⁴. W dolnych rogach umieścił cztery złote pierścienie na drążki, aby nikt jej nie dotykał w czasie transportu. Nad nią znajdowała się szczerozłota pokrywa, zwana przebłagalnią, na której stały dwie złote figury cherubów.

Skarb świątyni

Uprzywilejowane miejsce Arki w centrum Miejsca Najświętszego potwierdza jej rolę jako fundamentu i serca całego sanktuarium⁵. Prawo Boże w jej wnętrzu oznacza, że dekalog jest podstawą rządów Bożych i normą zachowania w Królestwie Bożym. Dekalog był podstawą każdego przymierza z Bogiem, stąd nazwa Arka Przymierza⁶. Złożone w niej prawo świadczyło o Bożym charakterze, stąd nazwa Skrzynia Świadectwa.

W II tysiącleciu p.n.e. panował na Bliskim Wschodzie zwyczaj umieszczania traktatów i przymierzy w świątyni u stóp boga⁷. Na przykład w liście faraona Ramzesa II do króla hetyckiego mowa o umieszczeniu przymierza między obu państwami pod stopami Teszuba, hetyckiego boga, a egipska kopia została złożona u stóp boga słońca Re⁸. Analogie te wskazują na kluczową rolę tablic z przykazaniami w Arce Przymierza, a zarazem na jej rolę jako podnóżka Boga, którego chwała ukazywała się nad nią, skąd Bóg przemawiał⁹.

Złote skrzydła cherubów tworzyły nad Arką tron Boży, którego podnóżkiem była Arka, zaś opoką kamienne tablice z przykazaniami¹⁰. Cheruby strzegły wejścia do ogrodu Eden¹¹. W wizji proroka Ezechiela cheruby niosły tron Boży¹². W Księdze Apokalipsy stoją przy tronie Bożym w niebie¹³. Motyw cherubinów i tronu Bożego w świątyni izraelskiej umacnia jej związek ze świątynią w niebie, która była dla niej wzorem.

Arkę zakrywało złote wieko zwane przebłagalnią (hebr. kapporet). Hebrajskie słowo kapporet oznaczało „przykrycie”. Odnosiło się do roli, jaką spełniało to wieko, a dodatkowo obrazowało, że pojednanie z Bogiem wymaga okrycia naszej grzesznej natury przez Jego sprawiedliwość, abyśmy się mogli ostać w obliczu prawa Bożego¹⁴. Jak mówi psalm Dawida: „Błogosławiony ten, któremu odpuszczono występek, którego grzech został zakryty!”¹⁵.

Moc towarzysząca
Arce

Podczas wędrówki do Ziemi Obiecanej kapłani nieśli Arkę na drążkach przeprowadzonych przez złote pierścienie. Bóg za pośrednictwem Arki wskazywał Izraelitom kierunek marszu i miejsca postoju¹⁶. W jej obecności przestał płynąć Jordan, upadły mury Jerycha, zginęły tysiące ciekawskich z Bet-Szemesz¹⁷. Filistyni, gdy dostała się w ich ręce, postawili ją w świątyni swego bożka, a „rano znaleziono posąg ich boga Dagona rozbity i leżący twarzą ku ziemi przed Skrzynią Pańską, a głowa Dagona i obie jego dłonie leżały odcięte na progu i tylko tułów pozostał z niego”¹⁸.

Arka, ze względu na obecność Bożą, zyskała reputację skrzyni pełnej nadprzyrodzonej mocy. Pobudziło to takich badaczy jak Erich von Däniken do snucia spekulacji, że Arka była silnym kondensatorem czy transformatorem służącym Mojżeszowi jako radio do komunikacji z Bogiem¹⁹. Steven Spielberg i George Lukas w filmie Poszukiwacze zaginionej Arki ukazali ją jako potężną broń, którą hitlerowcy chcieli wykorzystać przeciwko aliantom. Ostatnia scena ukazuje Arkę jako obiekt okultystyczny, kontrolowany przez moce demoniczne.

Biblia nie wspiera żadnych przesądów, w tym o Arce. Izraelici odnosili sukcesy, gdy trwali w przymierzu z Bogiem, którego Arka była symbolem. Ale sama Arka nie uchroniła ich przed porażkami, kiedy odstąpili od Boga. Dowodzi tego incydent, jaki miał miejsce podczas wojny z Filistynami, na którą zdesperowani, ale dalecy od Boga, sprowadzili Arkę, przesądnie kalkulując, że odniosą zwycięstwo dzięki jej obecności. Ponieśli porażkę pod Ebenezer, zaś Arka dostała się w ręce Filistynów²⁰. Moc bowiem nie tkwiła w skrzyni, lecz w Bogu, który nad nią manifestował swoją obecność wtedy, kiedy Izraelici trwali z Nim w przymierzu.

Gdzie jest
Arka Przymierza?

Biblia nie mówi, co się stało z Arką Przymierza, która nie powróciła już do nowej świątyni izraelskiej, zbudowanej po niewoli babilońskiej. Teorii jest kilka. Według jednej z nich, spopularyzowanej w filmie Poszukiwacze zaginionej Arki, uprowadził ją faraon Szeszonk w X wieku p.n.e., który najechał Izrael po śmierci króla Salomona (970-931). Jednakże ani Biblia, ani egipskie hieroglify nie wymieniają Jerozolimy wśród miast zdobytych przez tego faraona, co jest znamienne. Król Judei uratował Jerozolimę przed szturmem, płacąc Szeszonkowi wysoki trybut. Wśród przekazanych mu złotych przedmiotów nie było Arki²¹. O błędności tej tezy świadczy zapis, że była w Jerozolimie za czasów króla Jozjasza (640-609), a więc trzysta lat po najeździe Szeszonka²².

Arka zniknęła ze świątyni między czasami króla Jozjasza (640-609) a powrotem z niewoli babilońskiej, gdyż zgodnie z żydowską Miszną nie było jej w świątyni izraelskiej zbudowanej przez Zorobabela po niewoli babilońskiej²³. Naocznie przekonał się o tym rzymski wódz Pompejusz, który z ciekawości wszedł w 63 roku p.n.e. do przybytku w Jerozolimie, podobnie jak Tytus w 70 roku n.e. Obaj podali, że Miejsce Najświętsze było puste²⁴.

Żydzi, po powrocie z niewoli babilońskiej, przywieźli lub odtworzyli sprzęt, jaki zabrali Babilończycy pod wodzą króla Nabuchodonozora w VI wieku p.n.e. Nie myśleli jednak o rekonstrukcji Arki Przymierza, gdyż najważniejsza była jej zawartość — tablice z przykazaniami, które stanowiły o przymierzu z Bogiem. Bóg zapisał je własnym palcem, dlatego odtworzenie ich nie wchodziło w grę. Bez tablic z przykazaniami Arka byłaby tylko pustą skrzynią.

Czy Arka Przymierza dostała się w ręce Babilończyków? Chyba nie, gdyż nie ma jej w spisie przedmiotów, jakie zabrali ze świątyni w Jerozolimie, ani wśród tych, które wróciły do niej po niewoli²⁵. Według starożytnych źródeł Arkę Przymierza i Namiot Spotkania wyniesiono ze świątyni Salomona, zanim Jerozolima wpadła w ręce Babilończyków²⁶.

Według międzytestamentalnych źródeł żydowskich całym przedsięwzięciem kierował prorok Jeremiasz: „Z Bożego polecenia prorok kazał nieść za sobą Namiot i Arkę, gdy wyszedł. Kiedy zaś wszedł na górę, na którą Mojżesz wstąpił i przyglądał się dziedzictwu Bożemu, przyszedłszy tam, znalazł Jeremiasz pomieszczenie w postaci pieczary. Umieścił tam namiot, Arkę i ołtarz kadzenia, a wejście zarzucił kamieniami. Kilku z tych, którzy mu towarzyszyli, powróciło, aby zaznaczyć drogę, ale już nie mogli jej odnaleźć”²⁷.

Prorok Jeremiasz miał przystęp do świątyni, gdyż pochodził z rodziny kapłańskiej. Sugerowana wyżej przez Drugą Księgę Machabejską góra Nebo leży kilkadziesiąt kilometrów od Jerozolimy. Tak odległa lokalizacja jest wątpliwa, gdyż trzeba by wielu wtajemniczonych, aby zanieść tam Arkę i Namiot Spotkania, nie zwracając na siebie uwagi.

Wydaje się, że powyższa wskazówka miała odwrócić uwagę od prawdziwego schowka, który musiał być bliżej Jerozolimy, być może w niej samej. Wielu uważa, że w czasach Salomona (970-931) lub króla Jozjasza (640-609) wykonano pod Wzgórzem Świątynnym grotę, w której chowano Arkę w obliczu najazdu. Niestety, podziemia dawnej świątyni są niedostępne, gdyż nad nimi wznieśli swoje święte budowle muzułmanie. Oficjalne prace wykopaliskowe są tam niemożliwe, a co do nieoficjalnych...

Podziemny korytarz

W 1981 roku Meir Yehuda Getz, naczelny rabin Izraela, kierował budową synagogi w Jerozolimie. Pracowali za Murem Zachodnim, zwanym Ścianą Płaczu, który otaczał teren dawnej świątyni Heroda. Robotnicy usuwali kawał skały, aby umocować w niej tak zwaną arkę, czyli specjalną niszę, w której przechowuje się w synagogach Torę, czyli Pięcioksiąg Mojżeszowy.

Z otworu wykutego w ścianie zaczęła lać się woda. Poszukując jej źródła, natrafili na podziemną grotę o długości 25 × 30 × 8 m. Rabin Getz zorientował się szybko, że odkryli wejście do tak zwanej Bramy Warrena, przed którą niegdyś znajdowało się Miejsce Najświętsze świątyni izraelskiej.

Brama Warrena leży przy południowym krańcu tunelu ciągnącego się około 300 m wzdłuż Muru Zachodniego ku dawnej twierdzy Antonia. Nazywano go Tunelem Rabinackim, gdyż zapewne służył kapłanom usługującym w świątyni. We wrześniu 1996 roku próba otwarcia jego części, zwanej Tunelem Hasmonejskim, która przechodzi w pobliżu twierdzy Antonia pod Via Dolorosa, zakończyła się protestem Palestyńczyków i zamieszkami, w których zginęły 53 osoby.

Rabini wybrali wówczas dziesięciu zaufanych mężów, aby na czele z Getzem i Gorenem po kryjomu kontynuowali ekskawację. Wierzyli, że w podziemiach za Bramą Warrena jest sekretne przejście wiodące do podziemnej komnaty pod Miejscem Najświętszym dawnej świątyni. Wybranych mężczyzn czekało półtora roku ciężkiej pracy. Zaraz na początku znaleźli długie schody prowadzące głęboko w dół, ale dno wypełniała woda z mułem, którą najpierw musieli wypompować, aby posuwać się dalej.

Na końcu wybili niewielki otwór w podziemnej krypcie i skierowali przezeń światło latarki. Jak twierdzili, zobaczyli przez ten otwór kilka świątynnych artefaktów. Wśród nich była Arka Przymierza, częściowo przywalona kamieniami, które przygniotły jednego z cherubinów, ale drugi był nietknięty.

Prace te trzymano w największej tajemnicy, aby nie zwrócić uwagi muzułmanów ani radykalnych żydowskich zwolenników odbudowy świątyni. Wszyscy biorący w nich udział zaprzysięgli milczenie, dlatego nawet po 10 latach mało kto wiedział, że prace rabinów w podziemiach miały na celu odszukanie Arki.

Rabini potrzebowali jeszcze około roku, aby spenetrować i oczyścić ostatnie 12 metrów dzielących ich od podziemi samej świątyni, kiedy informacja o wykopaliskach przedostała się do prasy. Najwyższa Rada Muzułmańska wezwała muzułmanów do protestów przeciwko wykopaliskom prowadzonym pod terenem, który jest święty dla islamu.

Arabowie zarządzili strajk generalny. Wkrótce na miejsce przybyły policja i wojsko, aby chronić rabinów i ich ludzi przed ukamienowaniem. Gershom Salomon, który brał udział w tych wykopaliskach, tak wspomina przebieg wydarzeń: „Właśnie odkryliśmy kolejny mur blokujący tunel. Pamiętam, że kilku z nas wraz z rabinem Getzem zabrało się za burzenie go, gdyż ulokowane za nim przejście prowadziło do miejsca pod podłogą świątyni, gdzie przechowywano Arkę Przymierza, Menorę i inne naczynia świątynne. Byliśmy tak blisko. Tak blisko! Ale właśnie wtedy Arabowie wszczęli demonstracje przeciwko naszym aktywnościom”²⁹.

Arabowie, kiedy zorientowali się, jaki jest zasięg prac prowadzonych przez rabinów, wkopali głęboko w ziemię żelbetonowe filary, aby zabezpieczyć się na przyszłość przed podobnymi podkopami. Wejście do Bramy Warrena zabetonowano. Nawet zwolennicy odbudowy świątyni opowiedzieli się za pozostawieniem podziemi w spokoju, aby nie prowokować rozruchów. W 1992 roku nadano powierzchni muru przy wejściu do podziemi wygląd naturalnej skały, aby świeży beton nie wywoływał ciekawości turystów ani zainteresowania tunelem.

Tak więc w dalszym ciągu nie wiemy na pewno, czy Arka istnieje i czy ukryto ją w podziemiach dawnej świątyni izraelskiej. Natomiast wiemy, że tak jak pierwowzór świątyni Bożej na ziemi znajduje się w niebie, tak też czytamy, że znajduje się w nim Arka Przymierza. Apostoł Jan napisał: „Potem świątynia Boga w niebie się otwarła i Arka Jego Przymierza ukazała się w Jego świątyni”³⁰.

Alfred J. Palla

¹ Zob. Wj 25,10. ² 1 Sm 4,4. ³ Zob. Wj 37,1. ⁴ Zob. Wj 25,11; 37,1-9. ⁵ Zob. J. Lemański, Księga Wyjścia, s. 534. ⁶ Zob. Ap 11,19; 15,5. ⁷ Zob. N.M. Sarna, Exploring Exodus, s. 209. ⁸ Zob. U. Cassuto, A Commentary on the Book of Exodus, s. 331.
⁹ Zob. 1 Krn 28,2; Ps 99,5; 132,7, La 2,1; Lb 7,89. ¹⁰ Zob. 1 Sm 4,4; 2 Sm 6,2; Ps 80,2; 2 Krl 19,15; Iz 37,16; 1 Krn 28,2; Jr 3,16-17; Wj 25,16.21. ¹¹ Zob. Rdz 3,24. ¹² Zob. Ez 1,5-28. ¹³ Zob. Ap 4,6-8. ¹⁴ Zob. U. Cassuto, dz. cyt., s. 332. ¹⁵ Ps 32,1.
¹⁶ Zob. Lb 10,33. ¹⁷ Zob. Joz 3,13; 6,13.20; 1 Sm 6,19. ¹⁸ 1 Sm 5,4. ¹⁹ Zob. E. von Däniken, Chariots of the Gods?, New York, 1971, s. 40. ²⁰ Zob. 1 Sm 4,10-18. ²¹ Zob. 1 Krl 14,25-26. ²² Zob. 2 Krn 35,3. ²³ Zob. Miszna, Moed, Joma, 5:2; 3:14. ²⁴ Zob. Tacyt, Dzieje, 5, 9:1. ²⁵ Zob. Jr 52,17-23; Ezd 1,9-11. ²⁶ Zob. Druga Księga Machabejska 2,4-6; J. Flawiusz, Wojna żydowska, 5, 5:5. ²⁷ Druga Księga Machabejska, 2,4-6. ²⁹ Wywiad z Gershomem Salomonem [cyt. w:] R. Price, In search of Temple Treasures, s. 169. ³⁰ Ap 11,19.

„I uczynią arkę z drzewa akacjowego; jej długość będzie wynosiła dwa i pół łokcia; jej wysokość półtora łokcia i jej szerokość półtora łokcia. I pokryjesz ją szczerym złotem wewnątrz i zewnątrz, i uczynisz na niej dokoła złote wieńce. Odlejesz do niej cztery pierścienie ze złota i przymocujesz je do czterech jej krawędzi: dwa pierścienie do jednego jej boku i dwa do drugiego jej boku. Rozkażesz zrobić drążki z drzewa akacjowego i pokryjesz je złotem. I włożysz drążki te do pierścieni po obu bokach arki celem przenoszenia jej. Drążki pozostaną w pierścieniach arki i nie będą z nich wyjmowane. I włożysz do arki Świadectwo, które dam tobie. I uczynisz przebłagalnię ze szczerego złota: długość jej wynosić będzie dwa i pół łokcia, szerokość zaś półtora łokcia; dwa też cheruby wykujesz ze złota. Uczynisz zaś je na obu końcach przebłagalni. Jednego cheruba uczynisz na jednym końcu, a drugiego cheruba na drugim końcu przebłagalni. Uczynisz cheruby na końcach górnych. Cheruby będą miały rozpostarte skrzydła ku górze i zakrywać będą swymi skrzydłami przebłagalnię, twarze zaś będą miały zwrócone jeden ku drugiemu. I ku przebłagalni będą zwrócone twarze cherubów. Umieścisz przebłagalnię na wierzchu arki, w arce zaś złożysz Świadectwo, które dam tobie. Tam będę się spotykał z tobą i sponad przebłagalni i spośród cherubów, które są ponad Arką Świadectwa, będę z tobą rozmawiał o wszystkich nakazach, które dam za twoim pośrednictwem Izraelitom” (Wj 25,10-22).

Znaki Czasu  lipiec-sierpień 2014 www.sklep.znakiczasu.pl