Komentarz do lekcji szkoły sobotniej pastora Janka Polloka

Pascha

Felieton do Szkoły Sobotniej na 2 sierpnia 2025

W jaki sposób rytuał Paschy pomógł kształtować zbiorową tożsamość Izraelitów, którzy stawali się odrębnym narodem?

Życie wiary, które ma sens wymaga rytuału. Rytuał podtrzymuje relacje z Bogiem i ze sobą nawzajem, przekazuje to, co czujemy i myślimy. Rytuał stanowi kluczowy element Tory a zwłaszcza księgi Kapłańskiej i jest elementem, który niejako prowadzi nas przez całą narrację, która opisuje Przybytek.

W tym tygodniu zajmowaliśmy się dziesiątą plagą, która stanowi decydujący punkt zwrotny w historii poprzedzającej Wyjście. Odmowa faraona, by poddać się woli Boga, ostatecznie spowodowała tragedię wielu ludzi. Chociaż Bóg oferuje mądrość i siłę do czynienia tego, co słuszne, nasz własny upór może zablokować drogę. Historia faraona jest dowodem, że opieranie się prawdzie w obliczu oczywistych dowodów często powoduje cierpienie innych ludzi.

Przed nadejściem najpotężniejszej i najbardziej dewastującej dziesiątej plagi Bóg skierował do faraona i Egipcjan specjalne, ostateczne ostrzeżenie. Pomimo wyraźnych znaków i trzech dni ciemności sprzyjających refleksji, serce faraona było twarde. Mojżesz pozostawił faraona w gniewie i żalu. Liczba dziesięć w Biblii symbolizuje pełnię. Dziesięć plag reprezentuje pełną i sprawiedliwą odpowiedź Boga na pychę, wyzysk, przemoc i bałwochwalstwo Egiptu. Ten ostateczny sąd zwraca uwagę na zaangażowanie Boga w wymierzenie sprawiedliwości dla tych, którzy uciskają innych. Jesteśmy wezwani, aby pomyśleć o proporcjach Bożej sprawiedliwości oraz miłosierdzia, aby uniknąć skrajności: z jednej strony biernej miłości, a z drugiej zimnego osądu. Podobnie Micheasz (6:8) przypomina nam abyśmy postępowali sprawiedliwie, okazywali miłosierdzie i pokornie chodzili z Bogiem. W jaki sposób możemy zastosować radę Micheasza dzisiaj? Bóg, w swojej sprawiedliwości i miłosierdziu, wciąż daje nam okazje do refleksji, pokuty i powrotu do tego, co słuszne. Posiadamy wolną wolę ale podobnie jak faraon, możemy zignorować te ostrzeżenia.

Kiedy wiara łączy się z władzą i tożsamością narodową, ludzie mogą być tak przekonani o swojej moralnej prawości, że stają się ślepi na okrucieństwo, jakie głosi ich ideologia. Niczym faraon, postrzegają siebie jako obrońców porządku i pobożności, nawet gdy wprowadzają politykę niszczącą ludzkie życie. Widzimy to dzisiaj, gdy niektórzy chrześcijanie celebrują lub usprawiedliwiają szkodliwe metody działania, takie jak terroryzowanie społeczności migrantów, rozdzielanie rodzin czy organizowanie wrogich manifestacji, które mają na celu podburzanie lokalnej społeczności przeciwko innym mniejszościowym społecznościom. Inni z kolei popierają ustawodawstwo, które pozbawia osoby LGBTQ+ praw, odmawiają azylu

2

prześladowanym lub opowiadają się za chrześcijańskim nacjonalizmem, który wyklucza każdego, kto nie podziela ich wiary ani kultury. Takie postawy nie są świadectwem biblijnej wiary; jest to raczej bałwochwalstwo systemu politycznego ubranego w język religijny. Kiedy wiara kostnieje i przeradza się w ideologię, ludzie przestają słuchać Boga i zaczynają bronić własnej władzy. Niczym faraon, widzą plagę za plagą – krzywdę za krzywdą – i wciąż odmawiają złagodzenia lub zmiany. Co więcej, ci, którzy stoją z boku, obserwując rozwój wydarzeń, ale milczą, również wykazują inny rodzaj zatwardziałości serca. Jeśli znajdujemy się w tym obozie,

ważne jest, aby zadać sobie pytanie: dlaczego milczę? Co w taki sposób próbuję chronić? Co osiągam swoim milczeniem? Czy moje milczenie przyczynia się do zatwardziałości mojego serca?

W jaki sposób można otworzyć zatwardziałe, zamknięte serce? Wymaga to osobistego wstrząsu. Czasami zmiana przychodzi wskutek osobistego cierpienia lub zobaczenia człowieczeństwa tych, którzy zostali odczłowieczeni, lub przez wierne świadectwo innych, którzy odważą się mówić prawdę. Podobnie jak Mojżesz, zostaliśmy wezwani, by stanąć przed imperium i ogłosić, że Bóg nie jest po stronie ucisku, ale po stronie bezbronnych. Duch Boży działa tam, gdzie jest sprawiedliwość, miłosierdzie i pokora – a nie dominacja pod płaszczykiem wiary.

Co znaczy należeć do ciała Chrystusa? Gdy jeden członek cierpi, cierpimy wszyscy i powinniśmy zabiegać o uzdrowienie i odnowę. Kiedy milczymy w obliczu zła wobec najsłabszych, pozwalamy, by to zło trwało.

Być może można postawić tezę, że plaga ciemności, która dotknęła Egipt, była po prostu zewnętrznym ucieleśnieniem zaciemnionego serca. Serce, które odwraca się od cierpienia innych, by zachować poczucie własnej tożsamości religijnej lub narodowej oraz awans finansowy lub polityczny, jest sercem mrocznym. Serce, które potrafi zniewalać ludzi, czerpać korzyści z ich cierpienia i nie czuć wyrzutów sumienia, jest sercem zaciemnionym i twardym. Podobnie jak faraon możemy wierzyć, że ciemność jest czymś normalnym, że odrętwienie, okrucieństwo i milczenie są uzasadnione, gdy zagrożona jest nasza wygoda i tożsamość.

Przed wyjściem Hebrajczyków z Egiptu Bóg przekazał Mojżeszowi i Aaronowi szereg instrukcji. Dotyczyły one sposobu świętowania. Bóg nauczył ich, jak świętować wolność, dając im przestrzeń, w której mogli delektować się swoją wolnością. Izraelici mieli przygotować baranka, dbając o to, by nic się nie zmarnowało. Jeśli rodzina nie mogła dokończyć posiłku, nakazano jej podzielić się nim z inną rodziną. Jest to poruszający element narracji. Na tych, którzy posiadają więcej niż dość, ciąży wspólna odpowiedzialność. Wymóg

3

był prosty: podziel się tym co masz z innymi. Zrób miejsce przy swoim stole. Radujcie się razem. Jedzcie razem. Celebrujcie razem. Bądźcie razem świadkami wolności. Zaproszenie do zrobienia miejsca dla innych, dopilnowanie, by nic się nie zmarnowało, wydaje się szczególnie radykalne w dzisiejszej kulturze indywidualizmu. Była to wizja obfitości i solidarności. Pascha miała przypominać, że wyzwolenie nie jest po to, aby gromadzić, ale aby się dzielić. Sprzeciw wobec imperium nie polega tylko na konfrontacji z faraonem. Sprzeciw polega na przeżywaniu pełni życia, uszanowaniu emocji, uczestnictwie we wspólnocie i udostępnieniu przestrzeni przy stole. Są to również akty oporu i wyrazy świętości.

Autor biblijny koncentruje naszą uwagę na krwi baranka, która miała być umieszczona na odrzwiach domów tych, którzy zaufali Bożemu słowu. Był to zewnętrzny znak wewnętrznej wiary. Plaga nie ominęła terytorium, na którym przebywali Hebrajczycy, ani nie zniknęła całkowicie. Przemieszczała się obok nich, ale nie dotknęła ich. W tym kontekście refleksja nad krwią Chrystusa posiada szczególne znaczenie.

Pascha nie była jedynie sposobem ucieczki przed sądem. Miała na celu stworzenie wspólnoty ludzi, którzy żyją w społeczności, posiadają cel i pielęgnują pamięć. Piękno rytuału Paschy polega na tym, że przypomina on o tym, że Bóg dotrzymuje

obietnicy. Ten sam Bóg, który ich wyzwolił, był Bogiem, który pozwolił na ich zniewolenie. To napięcie jest czymś realnym, chociaż Pascha zawsze będzie celebracją spełnienia obietnicy, nawet jeśli jest ona realizowana bardzo powoli. Kiedy Bóg mówi, że wolność nadejdzie, to na pewno tak się stanie. Pascha przypomina nam również, że radość jest święta. Dzielenie się tym, co posiadamy, jest święte. Wolność należy celebrować. Czasami Bóg nie wymaga od nas niczego więcej jak tylko uczczenia chwili. Zatrzymania się. Zebrania razem. Spożycia pokarmu. Upamiętnienia.

Historia o Bożym wyzwoleniu miała być przekazywana z pokolenia na pokolenie jako osobiste doświadczenie każdej hebrajskiej rodziny. Według Wj 12:24–28 rodzice mieli obowiązek przekazywać dzieciom informacje na temat Paschy w taki sposób, który czynił tę historię ich własną – Byłem tam! Zostałem uwolniony! Ten akt pamięci dotyczył kształtowania tożsamości i wiary. Już w Egipcie Hebrajczycy mieli świętować swoje wyzwolenie jako obecną rzeczywistość, okazując wiarę w Bożą obietnicę, mimo że jeszcze jej nie doświadczyli w czasie rzeczywistym. Księga Powtórzonego Prawa nawiązuje do tego, zachęcając do opowiadania tej historii językiem zbiorowym i w czasie teraźniejszym, pomagając w ten sposób osobiście zaakceptować wierność Boga. Opowiadanie świętej historii wzmacnia zarówno mówcę, jak i słuchacza, zapewniając, że pamięć i znaczenie potężnych czynów Boga nigdy nie zostaną utracone.

4

Ostatnia plaga – śmierć pierworodnych – była bezpośrednim wyrokiem na egipskich bogach i społeczeństwie, które ich wspierało. Pierworodni posiadali szczególne znaczenie w starożytnym społeczeństwie. Faraon, był postrzegany jako syn boga, a jego pierworodny syn również posiadał boski charakter. Plagi wykazały, że byli oni bezsilni wobec prawdziwego Boga. Bożki, czczone ze względu na płodność, ochronę i rodzenie dzieci zostały zdemaskowane jako bezsilne. Ta niszczycielska plaga nie była arbitralna – odzwierciedlała okrucieństwo samego Egiptu, a w szczególności dekret faraona nakazujący zabicie hebrajskich chłopców w księdze Wyjścia 1. Wyrok ten obnażył zasadę, że grzech niesie ze sobą konsekwencje i szczególnie tragiczne jest to, że konsekwencje te często dotykają niewinne osoby. Historia ta przypomina nam, że nasze wybory mają ogromne znaczenie i że niesprawiedliwość oraz bałwochwalstwo nigdy nie pozostają niezauważone przez Boga.

Historia na temat śmierci pierworodnych stanowi trudny temat w biblijnej interpretacji. „Dlaczego Bóg zabił niewinne dzieci i niemowlęta podczas ostatniej plagi, a nie zabił samego faraona?” „W jaki sposób zabijanie niemowląt i tych, którzy nie wybrali pierworodztwa, jest sposobem na mówienie o wyzwoleniu?” „Jak możemy świętować wyzwolenie Izraelitów pośród tak wielkiego bólu i zniszczenia?” „Czy te niemowlęta zostaną ocalone, skoro nie miały szansy dokonać wyboru?” To tylko kilka z niuansów, które pojawiają się w dyskusji nad znaczeniem dziesiątej plagi.

Wiele historii w Starym Testamencie zawiera niepokojące treści. Przemoc niesie ze sobą ciężar, który trudno udźwignąć, a co dopiero zrozumieć. W przypadku dziesiątej plagi warto wysłuchać argumentów po obu stronach konfliktu. Z jednej strony, wielokrotnie powtarzano ostrzeżenia i niektórzy Egipcjanie zareagowali. Pomalowali odrzwia krwią i zostali oszczędzeni. Z drugiej strony, jak pogodzić się z tym, że kochający Bóg odbiera życie dzieciom? Dlaczego faraon żył, podczas gdy niewinni pierworodni umierali? Studiowanie Biblii wymaga wielkiej pokory. Jeżeli coś jest

niewygodne bardzo trudno jest nam to zaakceptować. W naszej chrześcijańskiej teologii domagamy się jednoznacznych odpowiedzi na pytanie ‘Dlaczego?’

Czasami nasze pragnienie nie dotyczy tylko zrozumienia działań Boga. Chodzi o potwierdzenie naszych własnych ram moralnych. Kiedy wkraczamy na obszary tzw. szarych stref i Bóg nie zachowuje się tak, jak się spodziewamy, lub gdy historie zdają się przeczyć naszym przekonaniom o boskiej dobroci, jesteśmy wstrząśnięci. Może Bóg nie jest takim jakim go sobie wyobrażamy, a może mylimy się, kwestionując Jego sprawiedliwość?

Niestety musimy zmierzyć się z tym napięciem. To nie są proste historie. Być może nie chodzi w nich o to, aby odejść z precyzyjnymi wnioskami ale raczej, aby usiąść przed Bogiem i trwać

5

przy nim w pełnej autentyczności? Wewnętrzny dyskomfort, który odczuwamy czytając takie historie, odzwierciedla chaos ludzkiej kondycji. Muszę uznać, że nie jestem Bogiem i nie mogę skomentować Bożych intencji w danej historii, zwłaszcza gdy bardzo mnie ona niepokoi. Zastanawiam się czy Bóg jest wolny w naszej teologii, czy po prostu musi robić to, czego od Niego oczekujemy? Wolność Boga była problemem dla faraona, który żył w strukturze swojego imperium. To co widzimy w księdze Wyjścia jak również w innych częściach ST często wydaje się problematyczna dla czytelnika. Jeśli jestem osobą bardzo konserwatywną, to Bóg musi zachowywać się tylko w konkretny sposób, pozostawiając bardzo mało miejsca na wolność. Jeżeli jestem osobą progresywną to pozostawiam Bogu większe pole działania. To ciekawe jak obie grupy pozostawiają Bogu różną ilość miejsca na swobodę działania i poruszania się w sposób, który wykracza poza naszą wygodę.

Ile wolności pozostawiamy Bogu w naszym pojmowaniu tego, kim On jest, oraz w tym, jak praktykujemy naszą wiarę i zaufanie do Niego. Historia dziesiątej plagi jest dla nas wyzwaniem. Oferuje nam ona wgląd w cenę grzechu i przypomina nam, jak ograniczona jest nasza perspektywa. Mam nadzieję, że wszyscy będziemy mogli zaakceptować tę historię, nie z pewnością, ale z pokorą odczuwając dyskomfort i podchodząc do podobnych historii takich jak dziesiąta plaga z szacunkiem dla całej ich złożoności.

Pascha nie została ustanowiona po odzyskaniu wolności. Została ustanowiona wcześniej, zanim Hebrajczycy odzyskali wolność. Przez rytuał Paschy Bóg, jak gdyby uczył ludzi, aby Mu zaufali, do tego stopnia, że celebrowali coś jeszcze przed zrealizowaniem Wyjścia. Dlatego Pascha niesie piękną lekcję na temat życia wiary i zaufaniu Bogu oraz celebrowania wyzwolenia i nadziei zmartwychwstania, zanim ono nastąpi, po prostu dlatego, że ufamy Bogu, który cierpi i idzie z nami.

DO PZEMYŚLENIA

Po dziewiątej pladze faraon stanął przed decyzją, która zadecydowała o przyszłości całego jego narodu. Jego stosunek do Boga Izraela miał przesądzić o życiu lub śmierci jego ludu. Z naszego punktu widzenia wydaje się, że faraon powinien był zdawać sobie sprawę z tego, jaki powinien być właściwy wybór, a jednak podjął decyzję, która bardzo drogo kosztowała jego rodzinę i cały naród. Dlaczego tak wielu ludzi, wiedząc, co jest dobre, a co złe, odmawia czynienia tego, co słuszne?

Wj 11:1-10. Jakie ostrzeżenie dał Bóg przed wykonaniem wyroku nad ludnością Egiptu? Dlaczego Bogu tak bardzo zależało na tym, aby Hebrajczycy zebrali

biżuterię? Dlaczego w tym przypadku Bóg przewidział przyszłość z taką precyzją? Dlaczego

6

Mojżesz był tak bardzo rozgniewany? Kto ponosi winę za śmierć tylu Egipcjan? Czy można powiedzieć, że to oni sami ponoszą winę? Czego dowiadujemy się z tej historii na temat współczesnego cierpienia? Jeśli nie możesz z całą pewnością stwierdzić, czy słuszna jest sprawiedliwość lub miłosierdzie, co należy wybrać i dlaczego?

Wj 12:1-20. Jakie konkretne instrukcje przekazał Bóg Mojżeszowi i Aaronowi przed wyjściem Izraelitów z Egiptu? Instrukcje dotyczące Paschy zostały przekazane tylko Izraelitom. Dlaczego Bóg nie dał Egipcjanom możliwości, aby doświadczyć wiary?

Wj 12:17-23. Dlaczego chleb w tym dniu musiał być przaśny? Jaką rolę odgrywała krew w narracji na temat Paschy? Co robią autorzy Nowego Testamentu z narracją na temat Paschy (Jn 19,36)? Co oznacza stwierdzenie, że „we krwi jest moc”?

Wj 12:24-28. Jaki był cel celebrowania Paschy? Hebrajczycy przebywali jeszcze w Egipcie, kiedy obchodzili pierwszą Paschę. Dlaczego?

Wj 12:29-30. W jaki sposób zrozumieć i wytłumaczyć przedwczesną śmierć tak wielu dzieci? Jak pogodzić ten epizod ze stwierdzeniami na temat Bożej miłości w Biblii?

Czy bardziej niepokoi ciebie to, że Bóg zabija pierworodnych, niż to, że zabije ich faraon? Czy intencje mają znaczenie? Faraon zabijał, aby utrzymać władzę i uniemożliwić wyzwolenie. Bóg zesłał plagi, w tym śmierć pierworodnych jako sposób na wyzwolenie. Czy poznanie motywów działania zmienia nasz pogląd na ten czyn? Czy dzieci są naprawdę niewinne, jeśli rodzą się w kraju, którego systemy i wartości ukształtują ich światopogląd i działania? Z ludzkiego punktu widzenia śmierć jest najgorszym możliwym scenariuszem. Czy Bóg postrzega śmierć w taki sam sposób? Czy dzieci, których życie zakończyło się przedwcześnie, zostaną ostatecznie ocalone? Co mówi nam ta historia na temat Boga? Czy jeśli wierzę, że Bóg bardziej bolał nad śmiercią tych dzieci niż ich rodzice, zmieni sposób w jaki odczytujemy tę historię?

W jaki sposób moja interpretacja dziesiątej plagi ujawnia mój świadomy i podświadomy obraz Boga? Jeśli wierzę, że Bóg jest dobry, czy postrzegam tę historię jako sprawiedliwą lub odkupieńczą? A jeśli postrzegam Boga jako surowego lub okrutnego, czy postrzegam plagę jako potwierdzenie tego przekonania?

W jaki sposób rytuał Paschy pomagał kształtować zbiorową tożsamość Hebrajczyków? Czy twoja społeczność lub wspólnota wiary pielęgnuje wspólny rytuał?

Jakie jest znaczenie umieszczenia krwi na odrzwiach? Co symbolizuje ta czynność i jak jest ona opisana w Biblii?

Jakie znaczenie posiada włączenie nie-Izraelitów do grupy, która wyszła z Egiptu? Co mówi nam to o Bożej wizji wspólnoty? Czy ten fakt może mieć wpływ na zmodyfikowanie zawężonego postrzegania tego, kto może być „włączony” do Bożego dzieła wyzwolenia/zbawienia? Jak bardzo różni się to od Wj 1 (kiedy faraon nastawia swój lud przeciwko Izraelitom)? W jaki sposób ustanowienie Paschy łączy osobistą pobożność ze wspólnotą wiary, zaufaniem i wyzwoleniem?

7

Przygotował Jan Pollok