Od najdawniejszych czasów na całym niemal świecie obchodzi się wiosną
święto odrodzenia życia, z którym powiązane są symbole zająca i jajka, a
także poprzedzający je 40-dniowy post. Jaka jest jego geneza?
Wiosenne święto przypada na czas, kiedy Arka spoczęła na stałym lądzie,
gdyż oznaczało to zakończenie potopu. Odtąd niemal wszystkie kultury
świata obchodzą w tym czasie święto odrodzenia życia, które ma swoje
korzenie w potopie, podobnie jak Święto Zmarłych i Nowy Rok.
Na pamiątkę rozpoczęcia potopu obchodzono na przełomie października i
listopada Święto Zmarłych. Noe przebywał w Arce rok, dlatego starożytni
Egipcjanie, Fenicjanie, Żydzi, Hindusi, Asyryjczycy, Persowie i Celtowie
obchodzili Nowy Rok jesienią. Z kolei Rzymianie celebrowali rozpoczęcie
Nowego Roku na wiosnę, a Żydzi, Babilończycy i Chińczycy zarówno
jesienią, jak i wiosną. Przyczyną tej ambiwalencji były dwa różne
wydarzenia. Jedne z nich to opuszczenie Arki jesienią, a drugie to
zatrzymanie Arki na górach Ararat. Nastąpiło to 17 dnia siódmego
miesiąca, zwanego później Nisan, który przypadał na przełom marca i
kwietnia (Rdz.8:4).
Związek potopu z wiosennym świętem odrodzenia widać między innymi w
40-dniowym poście, który je poprzedzał. 40-dniowy post upamiętniał 40
dni potopu (Rdz.7:12). Stosowano go od Egiptu, przez Babilonię, Persję,
aż po aztecki Meksyk. W pogańskich religiach 40-dniowy post obchodzono
na pamiątkę pogrzebania Noego - Dionizosa, Adonisa, Attisa, Tamuza,
Ozyrysa, który później powstawał do życia. 40-dniowy post przejął od
pogan i zachował w swej liturgii między innymi Kościół prawosławny i
rzymsko-katolicki.
W czasie postu poprzedzającego wiosenne święto, pogan obowiązywała
wstrzemięźliwość seksualna. Na przykład marcowe Matronalia obchodzono w
Rzymie w poście i celibacie. Po nich dopiero przychodziły Cerealia i
Floralia celebrujące obfitość i płodność. Wyjaśnieniem dla tych
zwyczajów może być żydowska tradycja, które podaje, że ludzie i
zwierzęta żyli w celibacie, aż Arka zatrzymała się na lądzie stałym.
Wyjaśnia to również, dlaczego święto następujące po okresie postu i
celibatu cechował seksualizm, a nawet rozwiązłość.
Prokreacyjny aspekt wiosennego święta odrodzenia życia reprezentował
zając, znany z niezwykłej płodności. Zając poświęcony był patronce tego
święta - Wielkiej Matce - bogini płodności, która początkowo była
jedynie alegorią Arki Noego. Niektóre z tych bogiń, na przykład Demeter,
ukazywano nawet z zajęczą głową.
Nazwa wiosennego święta brzmi po angielsku Easter, a po niemiecku
Osterfest. Bierze się ona od jednej z bogiń płodności, którą zwano
Ostara (Eastre), Isztar czy Asztarte. Ostarę wyobrażano z zającem
znoszącym... jaja. Symbolika ta wiązała się z Arką Noego. Jajo rozcięte
wzdłuż na pół ma kształt statku, dlatego w starożytności używano go wraz
z półksiężycem jako symbolu Arki. Z Arki, tak jak ze skorupy wylęgło się
życie po potopie. Z tego względu poświęcenie jaja było jedną z głównych
ceremonii w misteriach Wielkiej Matki, a także postaci wzorowanych na
Noem, takich jak Dionizos czy Ozyrys.
Mity wielu narodów wywodzą życie na ziemi z Prajaja, które unosiło się
na wodach Chaosu, będąc pierwszą zasadą porządku na ziemi. W hinduskich
mitach Jajo Świata pływało po Praoceanie, aż po roku wyłonił się z niego
pierwszy człowiek. Biblia potwierdza, że ludzie i zwierzęta spędzili w
Arce jeden rok (Rdz.8:14). Upaniszady podają, że na początku było Jajo,
które po roku wydało z siebie wszystko to, co jest na ziemi. Rzymianie
mieli powiedzenie: Omne vivum ex ovo, czyli "Wszelkie życie pochodzi z
jaja". Koreańczycy uważali, że z owego jaja wyszedł pierwszy król.
Chińczycy uważali, że ich Pan Gu miał w nim swój początek. Hindusi zaś,
że z jaja wyszedł pierwszy człowiek Pradźapati. Według Inków, Kosmiczne
Jajo symbolizowało boga Huiracochę, z którego wywodzili się wszyscy
ludzie. Jeden z greckich hymnów orfickich zawiera inwokację do
pierwszego człowieka, zwanego Ovo genitus (Człowiek poczęty z Jaja),
który błąkał się "pod rozległym niebem w jaju, z którego się narodził".
Jajo w mitach nie jest początkiem stworzenia, lecz początkiem
odrodzenia, jak zauważył wybitny religioznawca Mircea Eliade. Świat po
potopie nie został bowiem stworzony od nowa, lecz odrodził się z tego,
co Bóg zachował w Arce, dlatego starożytni ukazywali Arkę alegorycznie
jako jajo, z którego na powrót zrodziło się życie. Za sprawą Arki życie
odrodziło się na nowo, dlatego jajo było symbolem zmartwychwstania.
Gliniane jajka występują w dawnych grobach w Rosji czy Szwecji; w
grobach beockich odkryto posążki Dionizosa z jajkiem, a w Egipcie symbol
jajka występuje czasem przy mumiach jako wyraz nadziei na przebudzenie
ze śmierci. Jajo symbolizowało Arkę Noego, a zając płodność
przechowanych w niej zwierząt, dlatego zając i jajko towarzyszyły
obchodom wiosennego święta odrodzenia życia, które przypadało na czas
zatrzymania się Arki na lądzie stałym. W krajach południowych symbolem
święta odrodzenia był granat, gdyż obfitość nasion tego owocu
symbolizowała nasiona zabrane przez Noego do Arki. Nie przypadkiem,
wielkie boginie, które w starożytności personifikowały Arkę (np. Rea,
Isztar, Hera, Demeter), wyobrażano zwykle z jabłkiem granatu lub kłosami
zboża.
Wielkim boginiom płodności przydawano atrybuty symbolizujące Arkę:
półksiężyc, jajko, owoc granatu, gołąb, a także... statek. Tego
ostatniego atrybutu nie da się logicznie wyjaśnić inaczej, jak tylko
identyfikacją z Arką Noego, a statek towarzyszył wszystkim wielkim
boginiom. Niesiono go w procesji podczas marcowego święta ku czci
egipskiej Izydy. Ozyrys w czasie jesiennego święta wchodził do
pływającego statku-księżyca Izydy, a wiosną z niego wychodził.
Sumeryjska Inana także miała swoją łódź. Fenickie monety ukazują
Asztarte stojącą na statku. Hinduska Durga (Bhavani) miała statek zwany
Arghą, którym podróżował po oceanie Śiwa. Tacyt napisał, że nawet
germańskie plemię Swewów czciło swoją Izydę pod symbolem statku. Grecy
kładli łódki z kwiatami u stóp Hery. Według Pauzaniasza łodzie
poświęcano rzymskiej Ceres, ukazując ją ze statkiem na kolanach.
Celtycka wielka bogini Ceridwan miała córkę poczętą ze sternikiem tej
Arki, która przetrwała potop, dlatego jej córka nosiła przydomek
Creirddylad ("Unoszona na Wodzie"), a druidzi na pamiątkę statku
Ceridwan nosili amulety w kształcie łodzi. Dianę zwano Królową Fal i
Protektorką statków. Afrodytę czczono jako Euploię, czyli "Łaskawą w
Podróży Morskiej", której żeglarze i rybacy składali ofiary. Wszystkie
wielkie boginie nosiły przydomek Gwiazdy Morza (łac. Stella Maris) i
Królowej Morza, ponieważ personifikowały Arkę Noego. W późniejszych
czasach poganie, nieświadomi korzeni swoich mitów, zaczęli traktować tę
przenośnię dosłownie. Niemniej mity o Wielkiej Matce są pełne aluzji do
Arki. Na przykład w greckich mitach Leda, gdy zaszła w ciążę z Zeusem i
za sprawą Hery nie mogła począć na lądzie stałym, dlatego wędrowała po
świecie w poszukiwaniu innego miejsca, aż zatrzymała się na pływającej
wyspie (częsty symbol Arki). Tu zrodziła Jajo Świata, z którego wykluło
się całe życie na ziemi. Leda rodziła wsparta o górę, co może być aluzją
do tego, że spoczęła i "poczęła" zawarte w niej życie na górach Ararat.
Z mistycznego jaja wykluła się syryjska Dercete, zwana też Afrodytą
(Wenus). W Babilonii wierzono, że życie powstało z jaja, które spadło
do wody z nieba. W wielu z tych mitów pojawia się gołąb, który unosi się
nad jajem, tak jak w biblijnej historii gołąb unosił się nad Arką.
Gołąb, podobnie jak zająć, poświęcony był w starożytności Wielkiej
Bogini, która była alegorią Arki.
Wielka Bogini była w mitach córką, żoną lub matką... pierwszego
człowieka. W przenośni można uznać, że tak było w istocie, gdyż Noe był
zarówno twórcą Arki, jak jej synem, ponieważ alegorycznie Arka
"zrodziła" go po potopie. Noe z rodziną pozostał w pamięci wielu ludów,
często postrzegany jako bóg, choć uważany za śmiertelnego. Egipskie
Teksty z Piramid wskazują, że Ozyrys i Izyda byli śmiertelni, a status
bogów otrzymali dopiero po śmierci. Pierwsi egipscy bogowie stanowili
Ogdoadę, czyli Wielką Ósemkę. W wielu mitologiach zachowała się pamięć
o 8 osobach, które przetrwały potop i dały początek życiu na ziemi, np.
hinduski Menu i celtycki Artur przetrwali w statku z siedmioma
kompanami. Czasem były to 4 pary, które dały początek ludzkości, na
przykład Inkowie wierzyli, że ich dynastię założyło 8 osób: 4 bracia i 4
siostry.
Liczne zwyczaje i mity mają swój początek w doświadczeniach Noego.
Jednym z nich jest wiosenne święto, które poganie obchodzili na pamiątkę
spoczęcia Arki na lądzie stałym po 40 dniach potopu. Odtąd, wiele
starożytnych ludów, często po 40-dniowym poście, obchodziło na przełomie
marca i kwietnia święto celebrujące odrodzenie życia na ziemi, a do jego
głównych symboli, oprócz statku, należało jajko, symbolizujące Arkę, a
także zając, który reprezentował płodność zachowanych w niej zwierząt,
które szybko zapełniły świat.
Czy nie jest znamienne to, że 17-go Nisan nastąpiły trzy największe
wydarzenia w dziejach ludzkości? Arka osiadła 17 Nisan na górze Ararat,
co dało rodzinie Noego nadzieję na nowy początek po potopie. Izraelici
przeszli przez Morze Czerwone 17-go Nisan w nadziei, że po niewoli
egipskiej odziedziczą Ziemię Obiecaną. 17-go Nisan zmartwychwstał Jezus
Chrystus, oferując całej ludzkości zbawienie z grzechów. Na pamiątkę
jednej z nich Żydzi do dziś obchodzą na wiosnę Paschę, a wielu
chrześcijan Wielkanoc na pamiątkę zmartwychwstania Chrystusa.
Autor:
Pastor dr Alfred Palla http://www.betezda.pl/
( Uwaga ! Bardzo ciekawy film nakręcony przez żydów adwentystów o tym jak obchodzą paschę przetłumaczony przez nadzieja.tv .Został opatrzony dogłębnym komentarzem
http://www.vimeo.com/9940144 )
. Henry A. Layard, Nineveh and Babylon, s. 93; Humboldt, Mexican
Researches, t. I., s. 404; Wilkinson, Egyptian Antiquities, t. 1, s.
278; Landseer, Sabean Researches, s. 112; cyt. w: Alexander Hislop, The
Two Babylons, s. 104-105.
. Barbara G. Walker, The Women's Encyclopedia of Myths and Secrets, s.
v. "Matronalia", s. 624.
. Robert Graves, Mity hebrajskie, s. 118.
. Roy Willis, Słownik mitów, s.v. "Zające i króliki", s. 233.
. Roy Willis, Słownik mitów, s.v. "Zające i króliki", s. 233.
. Alexander Hislop, The Two Babylons, s. 108.
. Satapatha Brahmana, 11, 1:6, 1.
. Chandogya Upanishad 3:19; w: Sources orientales, I, La naissance du
monde, s. 354.
. Jean Chevalier, Alain Gheerbrant, The Penguin Dictionary of Symbols,
s.v. "Egg", s. 337.
. Jean Chevalier, Alain Gheerbrant, The Penguin Dictionary of Symbols,
s.v. "Egg", s. 338-339.
. Hymny Orfików, Do Protogonosa, 6:1-4.
. Mircea Eliade, Patterns in Comparative Religion, s. 414-415.
. Athanasius Kircher, Adipus Agyptiacus, t. 3, s. 124; cyt. w: J. E.
Cirlot, A Dictionary of Symbols, s.v. "Egg", s. 94.
. Manfred Lurker, Leksykon bóstw i demonów, s.v. "Persefona", s. 208.
. Manfred Lurker, Leksykon bóstw i demonów, s.v. "Izyda", s. 128.
. George S. Faber, The Origin of Pagan Idolatry, t. 3, s. 24.
. Sprawdzić - Euzebiusz z Cezarei, Praeperatio Evangelica, 1:10.
. George S. Faber, The Origin of Pagan Idolatry, t. 1, s. 178.
. Tacyt, Germania, 9.
. Pauzaniasz, Phoc., s. 662; George S. Faber, The Origin of Pagan
Idolatry, t. 3, s. 28.
. George S. Faber, The Origin of Pagan Idolatry, t. 1, s. 191.
. Davies, Mythology of British Druids, s. 277.
. Pauzaniasz, Corinth, s. 98; Starbon, Geog, 8, 361; Apolloniusz,
Argon, 1:570
. Dictionary of Deities and Demons in the Bible, s.v. "Aphrodite", s. 66.
. Michael Grant, John Hazel. Kto jest kim w mitologii klasycznej, s.v.
"Leto", s. 181.
. Hyginus, Fabulae, 197.
. Anthony S. Mercatante, Who's Who in Egyptian Mythology, s.v. "Isis",
s. 73.
. Anthony S. Mercatante, Who's Who in Egyptian Mythology, s.v.
"Ogdoad", s. 111.
. Jean Chevalier, Alain Gheerbrant, The Penguin Dictionary of Symbols,
s.v. "Eight", s. 343.
. Władysław Kopaliński, Słownik symboli, s.v. "Jajo", s 114-115.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz