Mądrość potrzebna do sprawiedliwego życia
Felieton do Szkoły Sobotniej na 24 lutego 2024
Główna myśl: W kanonie Starego Testamentu księgi takie jak Przysłów, Hioba, Kohelet, tworzą grupę, którą nazywamy „literaturą mądrościową”. Do grupy tej zalicza się również kilka psalmów oraz Pieśń nad pieśniami ze względu na jej pokrewieństwo z tematyką poruszaną w literaturze mądrościowej. Kilka psalmów nie tylko pod względem treści pasuje do tego gatunku, ale także pod względem sposobu ułożenia treści.
Co to jest mądrość? W jaki sposób nasza kultura definiuje mądrość?
Bardzo podoba mi się definicja James’a Crenshaw, profesora Starego Testamentu w Duke University Divinity School. Profesor Crsnshaw jest jednym z czołowych badaczy literatury mądrościowej Starego Testamentu. Jego zdaniem, „mądrość hebrajska to poszukiwanie samorozumienia w zakresie relacji z rzeczami, ludźmi i Stwórcą”.
Dobrym słowem określającym hebrajską mądrość jest słowo rozeznanie. Już w pierwszej historii biblijnej opisanej w księdze Rodzaju pojawia się to słowo w sensie oddzielenia, rozdzielenia. W Rdz 1 Bóg nieustannie coś oddziela. Umiejętność oddzielania czegoś leży u podstaw zdolności rozeznania, zrozumienia co jest właściwe lub najlepsze w danym momencie, a co jest najlepsze w innym miejscu lub w innym otoczeniu dla kogoś innego. Dlatego umiejętność separacji jest podstawą mądrości biblijnej, która została wyrażona w tekście Starego Testamentu.
W pewnym sensie możemy powiedzieć, że nie tylko niektóre księgi w Starym Testamencie tworzą literarturę mądrościową, ale cała Biblia jest literaturą mądrości. Zatem literatura mądrościowa umieszcza nas jako czytelników w przestrzeni, w której jesteśmy w stanie zrozumieć, że sens życia nie tylko polega na umiejętności rozeznania między dobrem a złem, ale także między tym co dobre i tym co jest lepsze. Mądrość polega więc na rozróżnieniu co jest dobre, lepsze, a co złe w różnych sytuacjach i w różnych kontekstach, które są różne dla różnych ludzi. Biblia jako całość umieszcza nas w sferze mądrości, abyśmy mogli rozeznać i zrozumieć związki pomiędzy wersetami i ideami w różnych okolicznościach w naszym życiu.
William Brown amerykański teolog prezbiteriański w swoim komentarzu na temat Psalmów określa Księgę Psalmów jako śpiewnik, modlitewnik a także podręcznik i twierdzi, że tzw. psalmy mądrościowe zawierają „punkty kontaktowe między Psalmami a korpusem literatury mądrościowej, migawki szerszego dialogu na temat tego, co to znaczy żyć ze zrozumieniem” (Deep Calls to Deep, 342–343). Psalm 1 jest jednym z tych poematów, który jest klasyfikowany jako przykład psalmu mądrościowego. Autor psalmu zwraca się do czytelnika, aby ten uważne przestudiował pouczenia (tora) Pana. Co ciekawe, autor tego psalmu nie zwraca się bezpośrednio do Boga. Do grupy psalmów mądrościowych zlicza się 9 psalmów: 1, 19, 37, 49, 50, 73, 78, 112, 119.
Psalm 128 jest przykładem w jaki sposób poezja zawarta w Psalmach, podobnie jak wiele innych tekstów w Starym Testamencie, może być wykorzystana w innych częściach Biblii. W tym psalmie możemy zobaczyć w jaki sposób poeta podsumowuje starotestamentową teologię odpłaty. Wielu współczesnych czytelników zmaga się z taką koncepcją sprawiedliwości, która została przestawiona w Pwt 28 - błogosławieństwa (w postaci płodności w każdej dziedzinie) za posłuszeństwo czy przekleństwa (w postaci braku płodności w każdej dziedzinie) za nieposłuszeństwo. Jeśli będziesz posłuszny Bogu, wszystko będzie płodne: człowiek, jego stada, jego pola, będzie odnosił sukcesy w bitwie etc. Zasada ta miała działać również odwrotnie, jeśli nie będzie posłuszny, spadną na niego przekleństwa: brak płodności na każdym poziomie życia - jego stada nie będą się rozmnażać, nie powiększy swoich plonów, nie odniesie sukcesu w walce. Idea bezpłodności była łączona z ideą przekleństwa.
W Biblii można wskazać wiele tekstów, które wykorzystują ten model, aby wyjaśnić sens życia. Warto jednak zauważyć, że mamy również wiele tekstów, które nie akceptują takiego schematu wyjaśniania sensu życia.
Psalm 128
1 Błogosławiony każdy, który się boi Pana, Który kroczy jego drogami!
2 Owoc trudu rąk swoich spożywać będziesz, Będziesz szczęśliwy i dobrze ci się powiedzie.
3 Żona twoja będzie jak owocująca winnica W obrębie zagrody twojej, Dzieci twoje jak sadzonki oliwne Dokoła stołu twego.
4 Tak oto błogosławiony będzie mąż, Który się boi Pana!
5 Niech ci błogosławi Pan z Syjonu, Abyś oglądał szczęście Jeruzalemu Po wszystkie dni życia twego!
6 I abyś oglądał dzieci synów twoich! Pokój nad Izraelem!
Rachel Held Evans w swojej książce Inspired: Slaying Giants, Walking on Water, and Loving the Bible stwierdza: „Mądrość nie polega na trzymaniu się zestawu zasad lub trafianiu w jakąś wyimaginowaną „dziesiątkę” oznaczającą „wolę Bożą”. Mądrość jest sposobem życia, drogą pokory i wierności, którą podążamy razem, krok po kroku.” Częścią tego procesu jest nauczenie się rozróżniania, kiedy właściwe lub pomocne jest interpretowanie sytuacji przez pryzmat błogosławieństw i przekleństw, a kiedy nie jest to właściwe.
Co może wspierać lub pomagać w rozróżnianiu jaką perspektywę zastosować w danej sytuacji?
Sokrates miał powiedzieć, że: „dziwienie się jest początkiem mądrości”. W Psalmie 90 zostały wymienione różne aspekty w życiu człowieka, które wywołują zdziwienie. Niektóre z nich wywołują zdziwienie w sensie zachwytu i ciekawości. Inne z kolei wywołują zdziwienie w sensie strachu – nie takiego, który nas powstrzymuje, ale takiego, który przyciąga nas bliżej lub zachęca do zwrócenia szczególnej uwagi.
Z jakim elementem wywołującym zdziwienie, który został opisany w Psalmie 90, możesz się najłatwiej utożsamić?
We wspomnianych powyżej studiach nad Psalmami, William Brown wskazuje, że Psalmy są w dialogu z innymi częściami Biblii, a także w dialogu ze sobą (czasami w ramach jednego psalmu, a czasem pomiędzy psalmami). W rozdziale zatytułowanym „Psalmy przy stole: rozmowa we dwoje” Brown analizuje pary psalmów umieszcza je obok siebie i w ten sposób inicjuje dialog: Jednym z przykładów takiej pary jest Psalm 137, należący do grupy psalmów lamentacyjnych, który mieliśmy już okazję wcześniej analizować. Jest on zestawiony z Psalmem 138 który jest przykładem psalmu bezgranicznego uwielbienia. Brown zauważa, że w obu psalmach zostało zadane pytanie: „śpiewać czy nie śpiewać?” Po Psalmie 137, w którym został przedstawiony rozdzierający serce obraz brutalności agresora a także gniewne, odwetowe impulsy osób cierpiących, następuje Psalm 138 - psalm dziękczynny, który „zakłada wybawienie spod brutalności Babilonu i przywrócenie świątyni” (Deep Calls to Deep, 406). „Te dwa psalmy wcale nie są bliźniakami” – argumentuje Brown – „te dwa psalmy mają ze sobą niewiele wspólnego. Łączy je jednak bliskość, która wymusza dialog zarówno niewygodny, jak i głęboki” (s. 400).
Czy znasz jakieś niewygodne, a równocześnie głębokie dialogi które zostały przedstawione w psalmach? W jaki sposób wzbogacają one twoją świadomość oraz twoje życie duchowe a także wspierają cię na drodze twojego rozwoju?
W mojej pracy zmagałem się ostatnio z argumentacją, że coś jest „biblijne”. Ciekawym przykładem użycia przymiotnika „biblijny” może być historia kuszenia Jezusa na pustyni. Szatan zacytował w dialogu z Jezusem tekst biblijny. Jezus odpowiedział mu również cytując tekst biblijny. Można więc powiedzieć, że pod względem zawartości obie wypowiedzi zawierały element, który moglibyśmy nazwać „biblijnym”. W interpretacji biblijnej, kluczowe znaczenie posiada jednak kontekst danej sytuacji. Może właśnie dlatego mamy cztery ewangelie oraz różne historie w Pentateuchu. Mamy księgi, które przedstawiają różne nastroje proroków. Właśnie te różnice pomagają kształtować naszą wrażliwość i rozwijać naszą dojrzałość. Mądrość prowadzi do takiej formy dojrzałości, która umożliwia poruszanie się w świecie w odpowiedni sposób zgodnie z tekstem biblijnym, który jednak niekoniecznie zawiera przepis na to, co w danym momencie należy zrobić. Mądrość nie przychodzi do nas w pigułce, którą połykamy i nagle posiadamy mądrość. Wręcz przeciwnie, musimy pielęgnować i rozwijać dar mądrości, który otrzymujemy od Boga. Jesteśmy użytkownikami tego daru i musimy pamiętać, że nie chodzi tylko o cytowanie tekstów, ale posiadanie umiejętności zastosowania tekstu w odpowiednim kontekście. Historia Jezusa przypomina nam, że mądrość to coś więcej niż tylko znajomość tekstów i ich recytowanie. Mądrość nie przychodzi jedynie ze znajomości tekstu, ale z dokładnej znajomości jego zastosowania w określonych okolicznościach. Mądrość jest jak bukiet kwiatów w którym są róże, ale również kolce, w którym jest oset posiadający piękny i który jest otoczony drobnymi igiełkami, które mogą boleśnie skaleczyć rękę. Obraz bukietu zachęca nas do refleksji na temat życia. Obok piękna, koloru i zapachu, który przyciąga naszą uwagę, musimy mieć świadomość, że istnieją kolce. Kiedy bierzemy do ręki piękny fioletowy kwiat ostu to musimy się liczyć z tym, że ciernie utkną w naszej dłoni. Być może właśnie wtedy potrafimy zobaczyć głębszy obraz, jeżeli pozwolimy odczuwać ból. Mądrość polega na umiejętności dokonywania wyboru oraz zastosowania podjętej decyzji.
DO PRZEMYŚLENIA
Jedną z fascynujących cech hebrajskiej poezji jest akrostych – jest to metoda polegająca na rozpoczynaniu kolejnej linijki tekstu kolejną literą alfabetu hebrajskiego. Czasami używa się nazwy „psalmy abecadłowe”. Dobrym przykładem są Psalmy 25, 34 i 145: pierwsza litera każdego wersetu zaczyna się od kolejnej litery alfabetu hebrajskiego (stąd każdy psalm ma 22 wersety). W Psalmach 111 i 112 akrostych znajduje się na pierwszej literze każdego wiersza, zatem oba mają 22 wiersze (ale tylko 10 wersetów!). Z kolei w Psalmie 119 każde pierwsze słowo w grupie ośmiu wersetów zaczyna się od kolejnej litery alfabetu (co czyni go najdłuższym rozdziałem w Biblii [22x8]).
Żydzi nie mogą modlić się zbyt długo bez medytacji nad Torą (Psalmy 1; 19; 119). Ten fakt stawia Torę (dosłownie „instrukcja”) w centrum ich duchowości. Dlaczego medytacja jest ważna w dzisiejszym dynamicznym społeczeństwie? Na czym polega różnica pomiędzy medytacją dalekowschodnią i medytacją hebrajską? W jaki sposób medytacja hebrajska uwalnia nas od nadmiernego romantyzmu, subiektywizmu czy mistycyzmu? Czego uczy nas o przyjętych normach naszego życia, etycznych kontekstach naszej wiary i publicznym charakterze prawdziwej religii? Dlaczego medytacja ma złą reputację w niektórych kręgach chrześcijańskich? (Warto pamiętać, że medytacja dalekowschodnia ma na celu wytworzenie pustki, izolacji, podczas gdy medytacja hebrajska odwrotnie - ma na celu napełnienie!)
Psalm 90. W jaki sposób możemy „liczyć nasze dni” (Ps 90,12) w kontekście wieczności (w. 1-4), abyśmy żyli mądrze (w. 12) i radośnie (w. 14-15)? W jaki sposób łączy się to z czynieniem woli Bożej, objawiania Bożej chwały (w. 16) i wzrastania w Bożym pięknie (w. 17)? Jakie tymczasowe potrzeby wydają się obecnie najbardziej palące w Twoim życiu? Dlaczego fakt, że Bóg nie ma początku ani końca, jest dla nas dobrą wiadomością? Wymień kilka sposobów, w jakie niezmienność Boga może być pocieszeniem dla chrześcijan. Jakie przykłady z Pisma Świętego uczą nas o powadze grzechu? Wielu chrześcijan traktuje grzech beztrosko. Dlaczego taka postawa jest niebezpieczna? Dlaczego wielu chrześcijan nie jest zachwyconych perspektywą nieba?
Psalm 81; 95; 105. Psalmy te dotyczą Bożych testów i prób (Ps 81,7-8; Ps 95,7–11 i Ps 105,17–22). W jaki sposób interpretować Psalm 81,7 w kontekście Wj 17,1-7 oraz Rdz 3,1-9? W jakim sensie przypominanie sobie o zastosowanej przez Pana dyscypliny w naszym życiu wpływa na naszą pamięć o tym, czego On dokonał i na naszą radość z tego, kim jest? „Ci, którzy nie pamiętają przeszłości, są skazani na jej powtarzanie”. Czy jest miejsce na regularne wspominanie naszego nieposłuszeństwa w przeszłości i okazanej nam Bożej łaski? W jaki sposób prowadzi nas to do oddawania czci Bogu, a nie do samopotępienia? W jaki sposób regularne wspominanie przeszłych grzechów Izraela pobudza nas do posłuszeństwa w teraźniejszości?
Psalm 141. W jaki sposób zostało przedstawione działanie pokusy (Ps 1,1; 141,4)? O co modli się psalmista w Psalmie 141? W jaki sposób można sobie poradzić z ponętnym charakterem zła? W jaki sposób Bóg „wybawia nas od zła”? Jaką rolę odgrywa w tym szczery dialog wiary? W jaki sposób została przestawiona w tym Psalmie rola wspierającej wspólnoty? Czy dążenie chrześcijanina do mądrości i unikanie grzechu są ze sobą powiązane? Jeśli tak to jak? W jaki sposób Boży sąd nad złem jest zgodny z Jego charakterem miłości? W jakim sensie Bóg okazałby brak miłości, gdyby nie osądzał zła? W jaki sposób pozostawienie sądu/zemsty Bogu pokazuje twoją wiarę w Niego?
Psalm 1,1-3; 112,1-9; 128. Błogosławieństwo prawego życia. W jaki sposób błogosławieństwo rozprzestrzeniają się: praca (128,2) dom, miasto i naród (128, 3-6)? W jaki sposób chroni nas to przed niezdrowym eskapizmem? W jaki sposób można podsumować Psalm 128? Czy Psalm 128 stanowi dla ciebie wyzwanie lub zachętę?
W naszym społeczeństwie ludzie bardziej wolą być szczęśliwi niż mądrzy. Kiedy zdobycie mądrości może być bardziej pożądane niż osiągnięcie szczęścia? Dlaczego Bóg jest bardziej zainteresowany naszą świętością (charakter) niż naszą wygodą? Podstawowym sposobem poznania Boga jest posłuszeństwo zbudowane na wierności Boga. W jaki sposób możemy przedstawić błogosławieństwo mądrości w lepszy i bardziej atrakcyjny sposób?
Przygotował Jan Pollok
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz