Ucisk: Tło historyczne i na
rodziny MojżeszaFelieton do Szkoły Sobotniej na 5 lipca 2025
Jakie skojarzenia budzi w Tobie księga Wyjścia? Co przychodzi Ci na myśl?
W trzecim kwartale będziemy studiować księgę Wyjścia. Jest to szczególny tekst, który zwraca uwagę na ludzi, którzy są uciskani, porzuceni, zapomniani i zniewoleni. Księga ta oferuje przesłanie nadziei: ten sam Bóg, który wyzwolił Hebrajczyków, może wyzwolić również nas. Bóg podejmuje inicjatywę, aby wyzwolić tych, którzy mu ufają. Księga Rodzaju zachęca nas do rozpoznania obecności Boga nawet pośród zamętu i ciemności.
Warto pamiętać, że księga Wyjścia pierwotnie nie nosiła tytułu księga Wyjścia. Gdyby była to rzeczywiście księga o Wyjściu, to zakończyłaby się dość wcześnie, może w rozdziale 15, gdzie Hebrajczycy tańczą i śpiewają tuż po wyjściu z Egiptu. Narracja rozwija się jednak aż do rozdziału 40. W tej księdze jest coś więcej poza samym Exodusem. Jest w niej coś co jest związane z rzeczywistością imion - Szemot. Taka jest pierwotna nazwa księgi, którą dzisiaj nazywamy księgą Wyjścia.
W języku hebrajskim księgi były nazywane na podstawie słowa kluczowego lub frazy znajdującej się na początku każdej księgi. W naszym przypadku księga Wyjścia nazywa się Szemot co oznacza „imiona”. W polskiej tradycji translatorskiej księga była nazywana Drugą księgą Mojżesza. W nowych tłumaczeniach tytuły zostały zaczerpnięte z greckiego tłumaczenia tzw. Septuaginty, gdzie zostały ustalone na podstawie ich treści lub nadrzędnego tematu. Podczas gdy współczesny tytuł - księga Wyjścia (Exodus) odnosi się do wyjścia Izraelitów z Egiptu, hebrajski tytuł „Szemot” podkreśla znaczenie imion w narracji. Księga rozpoczyna się frazą „Oto imiona…” i pojawiają się prawdziwe imiona Hebrajczyków, które wytyczają linię rodzinną, która sięga poprzedniej księgi w Torze – księgi Rodzaju. Nagle dzieje się coś dziwnego, następuje odczłowieczenie - dehumanizacja, której doświadczają ludzie, nie tylko uciskani, ale także uciskający. Nagle zauważamy brak imion co jest niezwykle zaskakujące zważywszy na tytuł księgi „Oto imiona”. Nawet faraon nie posiada imienia tylko tytuł, nie znamy imion rodziców Mojżesza (w tym wstępnym fragmencie). Pojawia się jedynie kategoryzacja jesteś albo ciemiężonym albo ciemiężycielem.
Jaki świat został opisany w pierwszych rozdziałach księgi Wyjścia i jak bardzo jest on podobny do naszego dzisiejszego świata?
Z jednej strony jest to świat zupełnie inny od tego w którym żyjemy. Z drugiej strony żyjemy w świecie, w którym ludzie cierpią i odczuwają ciężar ucisku na wszelkie możliwe sposoby. Żyjemy w świecie, w którym ludzie głośno mówią o tym czego dowiadujemy się z księgi Wyjścia.
Księga Wyjścia zaczyna się od opisu zniewolenia Hebrajczyków i kończy się opisem pocieszającej obecności Boga, który po ich wyzwoleniu mieszka w przybytku, w centrum obozu Izraelitów. Narracja księgi przekazuje fascynującą myśl o tym, jak Bóg objawia się zarówno na szczytach jak i w dolinach naszego życia. Bóg był z Hebrajczykami nawet w ich niewoli. Był ich Bogiem w niewoli, ich wyzwolicielem w czasie wyzwolenia i ich towarzyszem na pustyni. Czasami trudno jest to pojąć, szczególnie współczesnemu czytelnikowi. Oczekiwanie, że życie powinno być gładkie, często sprawia, że czujemy się zdradzeni, gdy stajemy w obliczu cierpienia i bólu. Księga Wyjścia przypomina nam, że Boga nie jest nieobecny w trudnościach! W księdze Wyjścia poznajemy Boga nie tylko przez dokonane cuda i triumfy, ale także przez porażki i ludzkie zmagania.
Autor lekcji przedstawia historię rodziny Jakuba która przybywa do Egiptu w czasie głodu. Zostali przyjęci w Egipcie ze względu na wysoki status Józefa, zdobyty dzięki jego wierności i Bożej łasce, pomimo sprzedania go w niewolę, a później uwięzienia. Według narratora księgi dojście Józefa do władzy przygotowało grunt pod wyjaśnienie wczesnej obecności Hebrajczyków w Egipcie. Z czasem jednak pojawił się nowy faraon, który nie znał Józefa, co doprowadziło do ucisku Izraelitów. Autor lekcji przedstawił tło historyczne Egiptu. Trzeba jednak wyraźnie podkreślić, że jest to jedynie hipoteza, ponieważ nie znamy żadnych źródeł pozabiblijnych, które potwierdzałyby obecność Hebrajczyków w Egipcie.
Tradycyjnie umieszczamy Wyjście Hebrajczyków z Egiptu około 1450 r. p.n.e., za panowania Totmesa III. Chociaż wiele na temat tego okresu pozostaje niepewne, to jednak historia przedstawiona w księdze Wyjścia potwierdza, że Bóg był obecny ze swoim ludem, oferując nadzieję i wierność nawet w czasach cierpienia i milczenia.
Biblijny narrator wyjaśnia, w jaki sposób historia Wyjścia jest zbudowana na tym co zostało opisane w księdze Rodzaju, pokazując, że po okresie pokoju w Egipcie Hebrajczycy zostali zniewoleni, jednak Bóg ich nie opuścił. Pomimo ich cierpienia, działał w ich imieniu, wypełniając swoją obietnicę wyzwolenia tych, którzy Go wzywają.
Autor księgi Rodzaju uproszcza sposób, w jaki społeczeństwo jest zorganizowane: redukuje je do tych dwóch grup: ciemiężców i ciemiężonych. W tym kontekście, pierwsze osoby, które zostały wymieniane po przedstawieniu patriarchalnego rodowodu to położne, które bezpośrednio sprzeciwiają się całej zdehumanizowanej pracy w Egipcie.
Ci, którzy są u władzy, nie mają imion. Dehumanizujący nie mają imion w tekście, ale ci, którzy są dehumanizowani, są w tekście wymienieni. To jest pierwszy sposób patrzenia na księgę Wyjścia jako na księgę, która odwraca system ważności. Władza polityczna która uciska jest bezimienna, natomiast Bóg widzi, słyszy, nazywa po imieniu, tych, którzy odczuwają polityczną i społeczną opresję są to imiona dwóch kobiet, które pełnią funkcję położnych w uciskanym społeczeństwie.
Odważnie sprzeciwiły się one rozkazowi faraona, aby zabijać hebrajskich chłopców. Sipra i Pua wybrały raczej posłuszeństwo Bogu niż człowiekowi. Te wierne kobiety zostały zapamiętane w tradycji izraelskiej za swoją odwagę i szacunek dla Boga. Ich działania udaremniły pierwszą odnotowaną próbę popełnienia ludobójstwa na Żydach, ujawniając, że prawdziwa moc leży w wiernym posłuszeństwie Bogu, nawet gdy sprzeciwia się to opresyjnej władzy.
Sipra i Pua wykazały się niezwykłą odwagą, odmawiając wykonania ludobójczego rozkazu faraona, by zabić hebrajskie niemowlęta płci męskiej. Były to zwykłe kobiety, które wykonywały rutynowe zadania. Nagle znalazły się w niebezpiecznej sytuacji. Jednak kobiety te dobrze rozumiały, co jest dobre, a co złe i zajęły odważne stanowisko. Odwaga moralna nie dotyczy statusu ani władzy; dotyczy uczciwości, nawet gdy jej koszt jest wysoki. Hebrajskie położne mogły zgodzić się na uległość wobec władzy, aby uratować swoje życie, ale zamiast tego wybrały bojaźń Bożą zamiast bojaźni przed ziemską władzą. Ten przykład zachęca nas do sprzeciwu wobec współudziału we współczesnych formach niesprawiedliwości — czy to w naszych miejscach pracy, czy w naszych społecznościach — przez mówienie prawdy i ochronę bezbronnych. Ich odwaga potwierdza, że nawet gdy poziom teologicznego myślenia jest ograniczony, jak mogło być w przypadku tych kobiet, robienie tego, co słuszne, nadal może być zgodne z wolą Boga. Jest to przykład wezwanie do obywatelskiego nieposłuszeństwa zakorzenionego w boskim posłuszeństwie.
Dzisiaj możemy czuć się przytłoczeni w obliczu tak wielkiej niesprawiedliwości, czy to w przypadku cierpienia w Gazie, wojny w Ukrainie i wielu krajach afrykańskich, czy różnych deportacji. Jednak historia hebrajskich położnych przypomina nam, że wierne działanie nie wymaga posiadania władzy ani statusu. Sipra i Pua działały z moralną jasnością, wybierając posłuszeństwo Bogu nawet w obliczu łamania prawa. Ich przykład wzywa nas do odrzucenia neutralności, nawet gdy czujemy się sparaliżowani co do tego, co robić w świetle całego cierpienia, które widzimy wokół nas. Możemy robić to, co one i łagodzić cierpienie tych, którzy są tuż obok nas. Kiedy systemy wymagają naszej współpracy, aby szkodzić innym, jesteśmy wzywani do stawiania oporu poprzez pokojowy protest, schronienie lub obywatelskie nieposłuszeństwo. Te położne, których imiona wciąż są nam znane, zapraszają nas, abyśmy dołączyli do nich w historii wyzwolenia.
Gdzie jest Bóg i gdzie jest „Jego lud” w pierwszych rozdziałach księgi Wyjścia? W jaki sposób kobiety przedstawione w pierwszych dwóch rozdziałach księgi Wyjścia dają wgląd w możliwe odpowiedzi na to pytanie.
Co ciekawe, w tym pierwszym fragmencie księgi Wyjścia pojawia się siedem kobiet, które są w jakiś sposób scharakteryzowane czy to przez posiadanie imienia lub określenie funkcji: Pierwsza to Sipra – (w polskim tłumaczeniu mamy słowo Szifra jednak warto pozostać przy oryginalnym liternictwie – Sipra, zaraz wyjaśnię dlaczego!) Druga to Pua – druga położna. Obie herbajskie położne stawiają opór faraonowi, który w księdze Wyjścia nie posiada imienia, ale reprezentuje władzę, która ciemięży. Druga para kobiet to matka Mojżesza i jego siostra (ich imiona poznamy nieco później, są to: Jochabed i Miriam. Trzecią parę stanowią córka faraona i jej służąca, która odgrywa ważną rolę w narracji. Nie znamy jej imienia, ponieważ była służącą, ale działa razem z córką Faraona. Ostatnią kobietą z grupy siedmiu jest Sipora -żona Mojżesza. Proszę zwrócić uwagę na podobieństwo pomiędzy Sipra i Sipora – (w języku hebrajskim ten sam zestaw samogłosek, różnią się tylko samogłoską „o”)! Ciekawe, że pierwsza i siódma kobieta posiadają prawie identyczne imię. W księdze Wyjścia pojawia się jeszcze druga siódemka kobiet. Gdy Mojżesz idzie na pustynię, spotyka siedem córek midiańskiego kapłana. Sipora jest jedną z nich i w ten sposób jest częścią obu „siódemek” i jest żoną Mojżesza.
Historia narodzin Mojżesza pokazuje w jaki sposób działa Boska opatrzność, która umożliwiła jego przetrwanie. Chociaż imię Mojżesza ma egipskie pochodzenie – mose – oznacza „syn” – na przykład Tutmose, to jednak w hebrajskiej etymologii oznacza “wyciągnąć” lub „wydobyć” co odzwierciedla historię jego pochodzenie i cud ocalenia.
Historia Mojżesza — sprzeciw jego matki, czas przeżyty w koszyku, współczucie egipskiej księżniczki, która go wychowała — ujawnia, w jaki sposób działa Bóg, który nie zawsze sam dokonuje cudów. Ludzka odwaga i empatia często odgrywają kluczową rolę.
Ta historia dotyczy również naszego życia. Może jesteś jak matka Mojżesza, gotowa rzucić wyzwanie niesprawiedliwym systemom w celu zachowania i poszanowania życia. Ona rozumiała, że legalność nie zawsze pokrywa się moralnością i postanowiła działać zgodnie ze swoim przekonaniem. Być może jesteś jak egipska księżniczka, która posiadała władzę i wpływy i wybrała empatię oraz współczucie zamiast uległości.
W jaki sposób autor wykorzystuje ironię i odwrócenie w scenie, w której córka faraona ratuje Mojżesza? Jak ten moment posuwa historię do przodu?
Kolejny wniosek z historii Mojżesza wydaje się być bardziej osobisty. Sposób, w jaki Bóg zorganizował okoliczności, aby uratować życie Mojżesza, nie jest wyjątkowy tylko dla Mojżesza. Jest to coś, co Bóg robi dla każdego z nas. Bardzo łatwo odczuwać pustkę i brak celu i zastanawiać się, czy istnieje jakiś plan na moje życie.
Ellen G. White, bardzo pięknie napisała: „Przygotowane dla nas miejsce w niebie jest nie mniej pewne niż to, że tu na ziemi każdy ma pewne dzieło wykonać dla Pana.” (Przypowieści Chrystusa, 209). Bóg tak samo wspaniale zaaranżował życie Mojżesza, jak i nasze.
Bardzo ciekawy z punktu widzenia naszej etyki jest powód, dla którego Mojżesz musiał uciekać do kraju Midianitów. Mojżesz zamordował człowieka, czego nie można usprawiedliwić, nawet jeśli weźmiemy pod uwagę, że był zaniepokojony niesprawiedliwością i uciskiem swojego ludu. Jest w tym epizodzie i wielka przestroga. Każdy z nas musi nauczyć się walczyć o to, w co wierzymy, jednak nie można przekroczyć czerwonej linii, za którą znajduje się przemoc lub zemsta. Mojżesz mógł stać się taki sam jak ciemiężcy jego ludu. Bóg celowo oddzielił go od tego środowiska. Przez 40 lat Mojżesz musiał oduczyć się zakorzenionego w nim sposobu myślenia, który popchnął go do odebrania życia innym. Ta część życia Mojżesza pokazuje, jak skomplikowane i pełne niuansów może być dążenie do sprawiedliwości. Możesz walczyć o słuszną sprawę w niewłaściwy sposób i stać się niebezpiecznym. Z drugiej strony, niebezpieczne jest również udawanie dobrej osoby, pozostając współwinnym chwil niesprawiedliwości lub milcząc w obliczu cierpienia innych.
Czego można dowiedzieć się o Mojżeszu w tych wczesnych rozdziałach? Co sądzisz o jego pozornym kryzysie tożsamości i akcie oporu?
Ucieczka Mojżesza do kraju Midianitów przypomina nam, że nawet dobre intencje mogą zakończyć się źle, jeśli nasze metody przekroczą granicę. Czasami Bóg musi nas oduczyć pewnych rzeczy, aby mógł nam w końcu zlecić do wykonania większe dzieło. To jest duża sztuka, aby pozostać wystarczająco łagodnym, aby działać i być jednocześnie wystarczająco pokornym, aby ciągle się uczyć.
Autor lekcji zwrócił uwagę na fragment z księgi Jeremiasza 18, w którym Bóg używa obrazu garncarza kształtującego glinę, aby nauczać, że prorocze przesłania są warunkowe. Jeśli Bóg ogłasza sąd nad narodem, ale ludzie się nawrócą, to On może powstrzymać katastrofę. Podobnie, jeśli Bóg obiecuje błogosławić narodowi, ale naród ten odwróci się w stronę zła, to On może powstrzymać błogosławieństwo.
W tym fragmencie łatwo jest błędnie zinterpretować, co oznacza „zło” lub „dobro” Ponieważ możemy rzutować nasze własne wartości kulturowe lub polityczne na standardy Boga, zakładając, że to, co wydaje się nam dobre, jest automatycznie tym, co Bóg błogosławi. Czasami sprowadzamy zło do dramatycznych lub oczywistych grzechów, ignorując głębsze wzorce niesprawiedliwości, pychy lub bałwochwalstwa. Istnieje również niebezpieczeństwo samouwielbienia i uwierzenia, że zło dotyczy tylko innych, podczas gdy my popadamy w myślenie zbudowane na uczynkach, które koncentruje się na zewnętrznym zachowaniu, a nie na wewnętrznej zmianie. Wreszcie niektórzy mogą założyć, że gdy zostaną raz oznaczeni jako „dobrzy” lub „źli”, ludzie lub narody nie mogą się zmienić, mimo że fragment wyraźnie pokazuje gotowość Boga do ustępstw w odpowiedzi na pokutę.
Metafora garncarza w przypomina nam, że Bóg ocenia narody według ich wierności sprawiedliwości i prawości, a nie według ich siły, potęgi militarnej czy dumy narodowej. Czy postrzegamy dobro tylko tak długo, jak jest zgodne z naszymi własnymi definicjami?
DO PRZEMYŚLENIA
Stary Testament jest zbudowany na czterech wielkich czynach Boga: Stworzenie, Potop, Wyjście z Egiptu oraz Wygnanie do Babilonii i Powrót. Historia Potopu jest wzorowana na historii Stworzenia; historia Wyjścia z Egiptu jest wzorowana na historii Stworzenia i historii Potopu. Z kolei historia Wygnania do Babilonu i Powrót są wzorowane na historii Stworzenia oraz na historii Wyjścia z Egiptu. Faktycznie można powiedzieć, że główny temat proroczych ksiąg Starego Testamentu (od Izajasza do Malachiasza) to Nowe Wyjście - Exodus. Dlatego księga Wyjścia jest głównym fundamentem dla reszty Starego Testamentu (a także dla Nowego Testamentu). Poznanie i zrozumienie księgi Wyjścia dostarcza ważnych wskazówek dla zrozumienia reszty Biblii.
Chociaż pod wieloma względami Mojżesz jest główną postacią księgi Wyjścia, to jednak centralną postacią tej księgi tak naprawdę jest Bóg. Księga Wyjścia daje nam wyjątkowy wgląd w to, jaki naprawdę jest Bóg: jest On wierny swojemu ludowi pomimo tego, że Jego lud ciągle okazuje niewierność; jest On Bogiem, który buduje relacje. 1 Kor 10:11. Apostoł Paweł przedstawia ciekawy komentarz na temat historii opowiedzianych w księdze Wyjścia.
Wj 2:23-25. Co może oznaczać wyrażenie, że „Bóg wspomniał na swoje przymierze”? Księga Wyjścia zawiera historię uciskanego ludu, który został wyzwolony przez Boga. Dlatego teologia wyzwolenia jest zbudowana na historii Wyjścia, podobnie jak teologia proroków Starego Testamentu. Zbawienie w Nowym Testamencie jest również przedstawione na podstawie historii Wyjścia. Nawet teologia krzyża zawiera elementy pochodzące z historii Wyjścia. Ten sam Bóg, który uratował Hebrajczyków, może uratować również nas. Dla ludzi, którzy są uciskani ta księga jest źródłem zachęty. Jest również wezwaniem do przejścia drugiej mili, aby być pomóc innym.
Wj 1:1-7. Jak mógł wyglądać początkowy obraz demograficzny Izraela w Egipcie? Do Egiptu przybyli w grupie 70 osób. Autor księgi Wyjścia napisał, że grupa Izraelitów którzy opuścili Egipt liczyła około 600 tys. Mężczyzn (Wj 12:37)? Jak to mogło się wydarzyć w ciągu czterech lub pięciu pokoleń?
Wj 1:8-11. W jaki sposób została opisana sytuacja Izraelitów w Egipcie?
Kiedy rodzina Jakuba przybyła do Egiptu w czasie głodu w Kanaanie (Rdz 46), król Egiptu był przyjazny wobec Hebrajczyków ze względu na Józefa z powodu tego co zrobił on dla Egiptu (Rdz 41:41-43). Jakie stanowisko zdobył Józef w Egipcie po uwolnieniu z więzienia? Co było źródłem sukcesu Józefa w Egipcie?
Wj 1:9-21. Jaką rolę odegrały położne i dlaczego zostały zapamiętane w historii? W jaki sposób można zinterpretować przekazywanie fałszywej informacji (dezinformacji) przez położne?
Wj 2:1-10. Jaką rolę odegrała Boża opatrzność w historii narodzin Mojżesza? Czy była to Boża opatrzność czy raczej strategia matki Mojżesza, że córka faraona przyszła akurat w tym czasie i miejscu?
Wj 2:11-25. Jakie wydarzenia diametralnie zmieniły życie Mojżesza? Czy Bóg zaplanował, aby Mojżesz zabił Egipcjanina? Jeśli nie, co reszta życia Mojżesza mówi nam na temat Boga? Co oznacza wyrażenie „wspomniał Bóg na swoje przymierze” które pojawia się na końcu tego fragmentu?
Bóg wykorzystał pochopny czyn Mojżesza, aby ostatecznie wyzwolić swój lud. Gdyby Mojżesz nie zabił Egipcjanina, czy Izraelici zostaliby uwolnieni z Egiptu? Ujmując to pytanie szerzej, czy wszechświat ostatecznie będzie lepszy z powodu grzechu?
Przygotował Jan Pollok
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz