PRAWO WOLNOŚCI (2) PRZYKAZANIE O SIÓDMYM DNIU

Bóg dał ludzkości
w raju prezent w postaci święta,
które co tydzień miało upamiętniać dzieło stworzenia
i jego Stwórcę. O tym dniu przypomina czwarte przykazanie biblijnego dekalogu,
które jako
jedyne zaczyna się od słowa „pamiętaj”.

Słowo to przypomina o czymś, co było znane poprzednio, jak i przestrzega, aby o tym nie

zapomnieć: „Pamiętaj o dniu szabatu, aby go uświęcić. Sześć dni będziesz się trudził i wykonywał wszystkie swoje zajęcia. Dzień zaś siódmy jest szabatem Pana, Boga twego. Nie będziesz przeto w dniu tym wykonywał żadnej pracy ani ty sam, ani syn twój, ani twoja córka, ani twój niewolnik, ani twoja niewolnica, ani twoje bydło, ani przybysz, który przebywa w twoich bramach. W sześć dni bowiem uczynił Pan niebo, ziemię, morze oraz wszystko, co jest w nich, siódmego zaś dnia odpoczął. Dlatego pobłogosławił Pan dzień szabatu i uznał go za święty”1.

Geneza szabatu

Bóg zwieńczył dzieło stworzenia na ziemi świętem szabatu, aby człowiek pamiętał, kto jest Stwórcą wszystkiego. I chociaż ludzkość utraciła raj, w dalszym ciągu możemy w dniu sobotnim odnaleźć cząstkę doskonałego świata i jego zapowiedź, jak oświadcza Słowo Boże: „Bo jak nowe niebiosa i nowa ziemia, które Ja uczynię, trwać będą przede Mną — wyrocznia Pana — tak będzie trwało wasze potomstwo i wasze imię. Sprawdzi się to, że każdego miesiąca podczas nowiu i każdego tygodnia w szabat przyjdzie każdy człowiek, by Mi oddać pokłon — mówi Pan”2.

W czwartym przykazaniu występują te same słowa „pobłogosławił” i „poświęcił”, co w opisie stworzenia, kiedy Bóg dał ludziom święty dzień odpoczynku i nabożeństwa: „I ukończył Bóg w siódmym dniu dzieło swoje, które uczynił, i odpoczął dnia siódmego od wszelkiego dzieła, które uczynił. I pobłogosławił Bóg dzień siódmy, i poświęcił go, bo w nim odpoczął od wszelkiego dzieła swego, którego Bóg dokonał w stworzeniu”3.

W zrozumieniu żydowskich rabinów słowo „pobłogosławił” znaczy, że człowieka święcącego szabat Bóg obdarza szczególną duchową percepcją, dzięki której jest bardziej otwarty na Ducha Bożego i potrafi pojmować z większą łatwością oraz głębią Słowo Boże i naturę4. Nie wystarczy jednak święcić co siódmy dzień tygodnia, gdyż Bóg nie pobłogosławił samej idei odpoczynku, lecz dzień siódmy5.

Opis stworzenia zawiera interesujące paralele. Otóż pierwszemu dniowi, w którym Bóg stworzył światło, odpowiada czwarty dzień, w którym Bóg odsłonił słońce i księżyc6; drugiego dnia Bóg stworzył morze i niebo, zaś w piątym wypełnił je ptactwem i rybami morskimi7; trzeciego dnia odsłonił ląd pokryty roślinnością, a w korespondującym z nim szóstym dniu stworzył człowieka, dając mu na pokarm rośliny i owoce8. Jedynie dzień siódmy jest bez paraleli, jako święto pobłogosławione przez Boga9.

Księga Rodzaju świadczy, że taki jest Boży porządek świata. Jak napisał wybitny biblista Nahum Sarna o tekstach, które mówią w Biblii o szabacie: „Te wersety pojmują siódmy dzień jako integralną część nakazanego przez Boga porządku świata. Jest napełniony błogosławieństwem i świętością, ale nie za sprawą działania ludzkiego, lecz przez samego Boga. Ten kosmiczny charakter sprawia, że jest on całkowicie niezależny od ludzkich wysiłków i jest poza mocą człowieka, aby go usunąć lub zmienić”10.

Szabat
przed górą Synaj

Błędem byłoby sądzić, że szabat został dany Żydom dopiero w czasach Mojżesza. Bóg dał go ludziom na długo, zanim pojawili się Żydzi. Siódmy dzień tygodnia święcił Adam w raju, co potwierdzają słowa Pana Jezusa: „Szabat został ustanowiony dla człowieka”11. Tym człowiekiem był Adam, co jest oczywiste, gdy czytamy ten tekst w języku greckim, gdyż występujący w nim przedimek określony świadczy, że chodzi w nim o pierwszego człowieka (gr. to sabbaton dia ton anqrwpon egeneto).

Wydaje się, że szabat był znany pierwszym pokoleniom po potopie. Cykl tygodniowy wielokrotnie występuje w biblijnej narracji o tym kataklizmie12. Wielu badaczy uważa to za dowód, że Noe znał i święcił szabat13. Siedmiodniowy okres wzmiankowany jest też w mezopotamskim eposie Atrahasis oraz w Eposie o Gilgameszu14. Gudea, sumeryjski władca miasta Lagasz, zbudował w III tysiącleciu p.n.e. świątynię bogu Ningirsu, a jej poświęcenie celebrował przez 7 dni15. Mity z archiwum kananejskiego miasta Ugarit wskazują na szczególną rolę siódmego dnia dla wczesnych cywilizacji, na przykład podczas budowy pałacu Baala ogień oczyszczał go przez sześć dni, a dzieło to dobiegło końca siódmego dnia, kiedy ogień wygasł16, co wydaje się echem historii o zakończeniu stworzenia świata w siódmym dniu.

Szczątkowa pamięć o święceniu szabatu zachowała się u Akadyjczyków, wczesnych mieszkańców Mezopotamii, którzy nazywali swoje główne święto Shabattu. Ich księżycowy miesiąc zawierał cztery święte dni: siódmy, czternasty, dwudziesty pierwszy i dwudziesty ósmy17. Szczególnie uroczysty był czternasty dzień, który przypadał na pełnię księżyca. Ten właśnie dzień nazywano Shabattu. Król nie mógł wtedy spożywać pewnych potraw, zmienić ubrania, dosiadać rydwanu ani przemawiać jako władca, lekarz zajmować się swoją profesją, a jasnowidz przepowiadać18. W taki sposób obchodzono szabat, który był dniem odpoczynku.

Słowo „pamiętaj” w czwartym przykazaniu samo w sobie potwierdza, że szabat był znany także wśród Hebrajczyków, zanim otrzymali dekalog na górze Synaj. Wynika to z ich prawodawstwa i starotestamentowych historii19. W niewoli egipskiej Izraelici zatracili świadomość jego świętości, gdyż byli tam przymuszani do niewolniczego życia, w tym do pogwałcenia szabatu20. Świadczą o tym między innymi końcowe słowa czwartego przykazania w Księdze Powtórzonego Prawa: „Będziesz zważał na szabat, aby go święcić, jak ci nakazał Pan, Bóg twój. Sześć dni będziesz się trudził i wykonywał wszelką twą pracę, lecz dzień siódmy jest szabatem Pana, Boga twego. Nie będziesz wykonywał żadnej pracy ani ty, ani twój syn, ani twoja córka, ani twój sługa, ani twoja służąca, ani twój wół, ani twój osioł, ani żadne twoje zwierzę, ani przybysz, który przebywa w twoich bramach; aby wypoczęli twój niewolnik i twoja niewolnica, jak i ty. Pamiętaj, że byłeś niewolnikiem w ziemi egipskiej i wyprowadził cię stamtąd Pan, Bóg twój, ręką mocną i wyciągniętym ramieniem: przeto ci nakazał Pan, Bóg twój, strzec dnia szabatu”21.

Nawiasem mówiąc, czwarte przykazanie jest nieco inaczej sformułowane w Księdze Wyjścia, gdzie prawo zostało odnotowane w wersji podanej przez Boga. Z kolei w Księdze Powtórzonego Prawa Mojżesz przekazał je Izraelowi swoimi słowami. W pierwszym przypadku przykazanie to zaczyna się słowem „pamiętaj” (hebr. zachor), a w drugim — „przestrzegaj” (hebr. szamor). Wspomniane różnice bywają podnoszone przez krytyków jako argument przeciwko natchnieniu Biblii. Jednak można je łatwo wyjaśnić tym, że Księga Powtórzonego Prawa była bardziej oddalona od wydarzeń opisanych w Księdze Wyjścia i jest powtórzeniem tego, co było spisane wcześniej22. Biblista Umberto Cassuto tak wyjaśnił ten pozorny problem: „Problem relacji między dwiema wersjami nie jest trudny do rozwiązania, jeśli nie traktujemy ich jako oddzielnych i niezależnych dokumentów, jak czyni większość komentatorów, lecz bierzemy pod uwagę ich kontekst. W Księdze Wyjścia jest powiedziane, że Pan ogłosił dekalog ludowi izraelskiemu w czasie objawienia na górze Synaj, podczas gdy w Księdze Powtórzonego Prawa czytamy, że Mojżesz po czterdziestu latach przypomniał ludziom, co się wtenczas wydarzyło. Zgodnie z zasadami ówczesnej literatury, poświadczonymi w Biblii oraz innych starożytnych tekstach z Bliskiego Wschodu, kiedy czyjaś wypowiedź jest cytowana, a potem ktoś powołuje się na nią, to ta wypowiedź nie jest przytaczana ipsissima verba, [słowo w słowo — przyp. A.P.], lecz pewne różnice i zmiany są wprowadzane. (…) Tak jest w tym przypadku, bo kiedy Mojżesz przypomina ludowi słowa Boże, nie powtarza ich dokładnie. Nie ma nic dziwnego w tym, że zmienia formę, a wręcz przeciwnie, byłoby zaskakujące, gdyby wszystko powtórzył słowo w słowo. Co do dwóch zmian w treści dekalogu, jeśli chodzi o szabat i cześć rodziców, to zauważmy, że tylko w tych dwóch przypadkach Mojżesz powiada: „jak wasz Pan Bóg wam przykazał”, jakby nawiązując do tego, że choć przykazania zostały sformułowane w pewien określony sposób, to on ich nie cytuje dosłownie”23.

Żydzi znali i obchodzili szabat, zanim otrzymali przykazania na górze Synaj. Świadczy o tym dar manny, przy pomocy którego Bóg uczył ich po wyjściu z niewoli poprawnego święcenia tego dnia: „A on rzekł do nich: Oto, co Pan chciał wam powiedzieć: Dniem świętym spoczynku, szabatem poświęconym Panu, jest dzień jutrzejszy. Upieczcie, co chcecie upiec, i ugotujcie, co chcecie ugotować. Wszystko zaś, co wam zbywa, odłóżcie na dzień następny. I odłożyli na następny dzień według nakazu Mojżesza. I nie nastąpiło gnicie, ani też nie było w tym robactwa. Mojżesz powiedział: Jedzcie to dzisiaj, albowiem dzisiaj jest szabat ku czci Pana! Dzisiaj nie znajdziecie tego na polu. Przez sześć dni możecie zbierać, jednak w dniu siódmym jest szabat i nie będzie nic tego dnia. Niektórzy z ludu wyszli siódmego dnia, aby zbierać, ale nic nie znaleźli. Wówczas Pan powiedział do Mojżesza: Jak długo jeszcze będziecie się wzbraniali zachowywać moje nakazy i moje prawa? Patrzcie! Pan nakazał wam szabat i dlatego w szóstym dniu dał wam pokarm na dwa dni. Każdy z was przeto pozostanie w domu! W dniu siódmym żaden z was niech nie opuszcza swego miejsca zamieszkania. I stosownie do tego lud obchodził dnia siódmego szabat”24.

Szósty dzień tygodnia, czyli piątek, nosi w Biblii nazwę dnia przygotowania, gdyż ma służyć przygotowaniu pokarmu i ubrania na szabat, a także wykonaniu innych prac, które umożliwią spędzenie soboty na odpoczynku i nabożeństwie. Z tym że szabat należało mieć na myśli przez cały tydzień. W tym sensie przygotowywanie do niego rozpoczynało się w tradycji żydowskiej już pierwszego dnia tygodnia. Wyjaśnia to słowa apostoła Pawła, który zalecał, aby już pierwszego dnia tygodnia odłożyć pieniądze, które mamy złożyć w darze podczas nabożeństwa w dniu szabatu25.

Znak lojalności

Święcenie szabatu identyfikuje Boga jako Stworzyciela, a nas jako Jego czcicieli. Dzięki temu przykazanie to jest jedynym z dziesięciu, które zmusza do jawnego wyznania wiary w Boga, gdyż święcenia szabatu nie da się ukryć26. Nic dziwnego, że Bóg wybrał go jako znak lojalności: „Święćcie też moje szabaty, które niech będą znakiem między Mną a wami, aby poznano, że Ja jestem Pan, Bóg wasz”27.

Dzień szabatu jest przeznaczony na nabożeństwo ze Stwórcą oraz na społeczność z rodziną. Może to obejmować kontakt z przyrodą i czas spędzony z bliskimi czy potrzebującymi. Czego powinniśmy unikać w szabat, aby cieszyć się jego błogosławieństwem? Bóg powiedział przez proroka Izajasza: „Jeśli powściągniesz nogi od przekraczania szabatu, żeby w dzień mój święty spraw swych nie załatwiać, jeśli nazwiesz szabat rozkoszą, a święty dzień Pana — czcigodnym, jeśli go uszanujesz przez unikanie podróży, tak by nie przeprowadzać swej woli ani nie omawiać spraw swoich, wtedy znajdziesz rozkosz w Panu. Ja cię powiodę w triumfie przez wyżyny kraju, karmić cię będę dziedzictwem Jakuba, twojego ojca. Albowiem usta Pańskie to wyrzekły”28.

Szabat pozostaje znakiem przymierza między Bogiem i Jego ludem oraz szczególnym dniem odpoczynku dla Jego wyznawców: „Powiedział bowiem Bóg na pewnym miejscu o siódmym dniu w ten sposób: I odpoczął Bóg w siódmym dniu po wszystkich dziełach swoich... A zatem pozostaje odpoczynek szabatu dla ludu Bożego. Kto bowiem wszedł do Jego odpoczynku, odpocznie po swych czynach, jak Bóg po swoich”29. Greckie słowo sabbatismos, które czasem tłumaczy się w tym wersecie na polski jako „odpoczynek”, oznaczało święcenie szabatu30. Podczas gdy w innych miejscach tego rozdziału słowo „odpoczynek” oddane jest greckim katapauzin (stąd „pauza”), tylko tam, gdzie mowa o dniu odpoczynku, autor użył słowa sabbatismos. Biorąc pod uwagę czas teraźniejszy ciągły użyty w słowie „pozostaje” (gr. apoleipetai) dosłownie brzmi ono: jest pozostawiony.

Mamy odpocząć „po swych czynach, jak Bóg po swoich”31, gdyż szabat jest z jednej strony pamiątką raju, a więc nie zdezaktualizował się wraz z prawem ceremonialnym, nadanym ludziom po grzechu, aby wskazywało na Boży plan zbawienia. Z drugiej strony jest szabat przedsmakiem wieczności, którą zbawieni spędzą z Panem Bogiem. Autor Listu do Hebrajczyków napisał do Izraelitów, że jako naród nie cieszyli się prawdziwym szabatem, gdyż przeoczyli jego znaczenie. Święcili go zgodnie z literą zamiast w zgodzie z jego duchem32. Ich przywódcy dowiedli tego, pośpiesznie krzyżując Pana szabatu przed zmierzchem w piątek, aby móc rozpocząć szabat33 .

Bóg podarował siódmy dzień tygodnia Adamowi i Ewie w raju zaraz po stworzeniu, kiedy jeszcze nie potrzebowali odpoczynku, gdyż głównym celem tego dnia zawsze była bliska duchowa społeczność z Bogiem. Święcenie dnia sobotniego jest jej zewnętrznym znakiem. O tym przypomina nam czwarte przykazanie, dlatego zaczyna się słowem „pamiętaj”. Święcenie szabatu w społeczności z Bogiem niesie szczególne duchowe błogosławieństwo. Wielu go doświadczyło, dlatego co tydzień przestrzegają szabatu zgodnie z biblijną rachubą czasu od zmierzchu w piątek do zmierzchu w sobotę34.          

Alfred J. Palla

1 Wj 20,8-11. 2 Iz 66,22-23. 3 Rdz 2,2-3. 4 Zob. S. Pecaric, L. Kośka, Dziesięć przykazań, s. 101. 5 Zob. Rdz 2,3. 6 Zob. Rdz 1,3-5.14-19. 7 Zob. Rdz 1,6-8.20-23. 8 Zob. Rdz 1,9-13.24-31. J. Dunkel, Apokalipsa. Proroctwa Pisma Świętego o czasach końca, s. 193. 9 Zob. Rdz 2,2-3. 10 N.M. Sarna, Exploring Exodus, s. 146. 11 Mk 2,27; Rdz 2,1-3. 12 Zob. W.G. Lambert, A.R. Millard, Atra-Hasis, with the Sumerian Flood Story, s. 63; J.B. Pritchard, Ancient Near Eastern Texts, s. 91; F.A. Filby, The Flood Reconsidered, s. 104, 109. 13 Zob. F.A. Filby, dz. cyt., s. 104. 14 Zob. Epos o Gilgameszu, 10, 2:5, 11:76,128,145; [w:] J.B. Pritchard, Ancient Near Eastern Texts Relating to the Old Testament, s. 91, 94. 15 Zob. G.A. Barton, The Royal Inscriptions of Sumer and Akkad, s. 253. 16 Zob. J.B. Pritchard, Ancient Near Eastern Texts, s. 134. 17 Zob. F. Rochberg-Halton, Aspects of Babylonian Celestial Divination: The lunar eclipse tablets of Enuma Anu Enlil,
s. 38-39. 18 Zob. S. Langdon, Semitic Mythology, s. 153; S.H. Hooke, Babylonian and Assyrian Religion, s. 258-259. 19 Zob. N.M. Sarna, dz. cyt., s. 146. 20 Zob. E.G. White, Patriarchowie i prorocy, s. 189. 21 Pwt 5,12-15. 22 Zob. S. Pecaric, L. Kośka, dz. cyt., s. 23. 23 U. Moshe, D. Cassuto, A Commentary on the Book of Exodus, s. 250.
24 Wj 16,23-30. 25 Zob. 1 Kor 16,2. Zob.
S. Pecaric, L. Kośka, dz. cyt., s. 84. 26 Zob. L. Wade, Dekalog na dzisiaj, s. 49. 27 Ez 20,20. 28 Iz 58,13-14. 29 Hbr 4,4.9-10. 30 Zob. W. Bauer, A Greek-English Lexicon of the New Testament and Other Early Christian Literature, hasło: „sabbatismos”, s. 739. 31 Hbr 4,10. 32 Zob. Hbr 4,7-8. 33 Zob. J 19,31.
34 Zob. Kpł 23,32.

Nie wystarczy jednak święcić co siódmy dzień tygodnia,
gdyż Bóg nie pobłogosławił samej idei odpoczynku, lecz dzień siódmy

Siódmy dzień został dany ludziom w raju, kiedy jeszcze nie potrzebowali odpoczynku,
ale już potrzebowali duchowej społeczności  z Bogiem
Znaki Czasu Luty 2014 r.  Zachęcam do odwiedzenia bloga www.tajemnicebiblii.blogspot.com.pl