KOŚCIÓŁ NA SKALE

Piotr nie był jedynym ani nawet pierwszym apostołem, który wyznał, że Jezus jest Mesjaszem. W odpowiedzi usłyszał od Jezusa, że Kościół będzie zbudowany na Skale. Co to miało znaczyć i jaką rolę odegrała w tym
sceneria rozmowy?

W czasie swojej działalności na terenie Palestyny Jezus Chrystus w pewnym

okresie zawędrował wraz ze swoimi uczniami na północny obszar Galilei, w okolice Cezarei Filipowej leżącej u podnóża masywu góry Hermon¹. Jak czytamy w Ewangeliach, stało się to w zaawansowanym okresie Jego mesjańskiej aktywności, kiedy było już dość głośno o Nim zarówno wśród Żydów, jak i pogan. Joszua ben Josef, jak brzmi po hebrajsku imię Jezusa², stał się wówczas znaną postacią ze względu na swoją nauką, moc i liczne cuda, które czynił. Działo się to zresztą niedługo po tym, jak dokonał On drugiego rozmnożenia chleba i ryb nad brzegiem jeziora Genezaret, po wodach którego chodził wcześniej w obecności apostołów³.

Znalazłszy się zatem we wspomnianym miejscu, Jezus zapytał swoich uczniów: „Za kogo ludzie uważają Syna Człowieczego? A oni odpowiedzieli: jedni za Jana Chrzciciela, inni za Eliasza, jeszcze inni za Jeremiasza albo za jednego z proroków”⁴. Wówczas Jezus zapytał uczniów, za kogo oni Go uważają. Odpowiedział Mu Szymon Piotr: „Ty jesteś Mesjasz, Syna Boga żywego. Na to Jezus mu rzekł: Błogosławiony jesteś Szymonie, synu Jony. Albowiem nie objawiły ci tego ciało i krew, lecz Ojciec mój, który jest w niebie. Otóż i Ja tobie powiadam: Ty jesteś Piotr i na tej Skale zbuduję Kościół mój, a bramy piekielne go nie przemogą”⁵.

Zarówno zapytanie Jezusa, jak i wyznanie Piotra były kluczowym momentem w całej ziemskiej misji Chrystusa. Podczas gdy tłumy ludzi traktowały Go jako jednego z proroków, uczniowie przyznali, że jest On kimś więcej — długo wyczekiwanym Mesjaszem. Przy czym Piotr wcale nie był pierwszym apostołem, który złożył takie wyznanie — przeciwnie, prawdopodobnie był ostatnim, który tak powiedział. Dlaczego?

Gdy jakiś czas wcześniej Jezus kroczył w nocy po wodach jeziora wobec przerażonych uczniów znajdujących się w łodzi, Piotr również chciał zrobić to samo. Zachęcony przez swojego Mistrza wyszedł z łodzi i szedł po falach, dopóki się nie przestraszył i nie zaczął tonąć. Jezus uratował go wówczas, pytając jednocześnie, czemu zwątpił. Następnie czytamy: „Ci zaś, którzy byli w łodzi, upadli przed nim, mówiąc: Prawdziwie jesteś Synem Bożym”⁶. Z historii tej wynika, że pozostali apostołowie jako pierwsi złożyli świadectwo o Jezusie jako Mesjaszu, dużo wcześniej, zanim zrobił to Piotr.

Położenie
Cezarei Filipowej

Cezarea była miastem hellenistycznym założonym w IV w. p.n.e. Jej grecka nazwa Paneas jest związana z kultem greckiego boga Pana, któremu poświęcono dużą grotę oraz jedną ze świątyń⁷. Obok niej znajdowały się świątynie Zeusa oraz ku czci cesarza Oktawiana Augusta powstała w drugiej połowie I w. p.n.e., kiedy to zmieniono nazwę miasta. W tamtym czasie Cezarea była stolicą tetrarchii królestwa Heroda Wielkiego zarządzanej przez jego syna Filipa Heroda.

Samo miasto miało spektakularne położenie. Leżąc u stóp masywu góry Hermon, znajdowało się w dolinie rzeki Nahal Saar, dopływu Jordanu, u podnóża ogromnego skalistego wzgórza o brunatnym, żelazistym kolorze. Ze względu na swój hellenistyczny i rzymski charakter miasto nie było raczej zamieszkałe przez ludność żydowską. Czy przebywał w tym mieście i nauczał Jezus z apostołami? Być może, chociaż tego nie wiemy. Gdy Jezus z apostołami znajdował się w jego pobliżu i nauczał w okolicznych wioskach, mógł gromadzić wokół siebie także niektórych mieszkańców Cezarei. Tradycja chrześcijańska mówi przecież o przypadku kobiety uzdrowionej przez Chrystusa, która z wdzięczności za to wystawiła mu w tej miejscowości pomnik⁸. W każdym razie w scenerię, w której Chrystus zapytał uczniów, za kogo Go uważają, wpisywało się hellenistyczno-rzymskie miasto z forum i licznymi budynkami świeckimi i sakralnymi, z ogromną grotą widoczną z dużej odległości, leżącą w głębi ogromnego skalistego wzgórza górującego nad miastem, nad którym z kolei unosiły się w oddali majestatyczne wierzchołki góry Hermon. Ta właśnie sceneria jest niezmiernie ważna w zrozumieniu odpowiedzi, jakiej Jezus udzielił Piotrowi. Właściwie to dopiero będąc osobiście w tym miejscu, można do głębi zrozumieć sens słów Jezusa i ich metaforyczne znaczenie. Gdy Jezus mówił do Piotra: „Ty jesteś Piotr i na tej Skale zbuduję Kościół, a bramy piekielne go nie przemogą”, wszyscy apostołowie widzieli przed sobą wielkie skalne wzgórze unoszące się nad miastem, razem z ogromną grotą wiodącą jakby do podziemnych, piekielnych czeluści.

Różne tłumaczenia greckiego tekstu

W tym słynnym zdaniu Jezusa w oryginale greckim występuje słowo Petros odnoszące się do Piotra i petra w znaczeniu: skała, opoka. Petros — słowo rodzaju męskiego — oznacza ‘małą skałę, odłamek skalny, duży głaz, duży kamień’, z kolei petra — słowo rodzaju żeńskiego — oznacza ‘dużą skałę, opokę, masyw skalny, skalny fundament’⁹.

Ciekawie wobec tego faktu wyglądają tłumaczenia tego fragmentu w różnych Bibliach. I tak w Biblii warszawskiej czytamy: „A ja ci powiadam, że ty jesteś Piotr, i na tej opoce zbuduję Kościół mój, a bramy piekielne nie przemogą go”. W Biblii Tysiąclecia: „Otóż i Ja tobie powiadam: Ty jesteś Piotr [czyli Skała] i na tej Skale zbuduję Kościół mój, a bramy piekielne go nie przemogą”. W Biblii ks. Wujka: „A ja tobie powiadam, iżeś ty jest Opoka, a na tej opoce zbuduję Kościół mój”. Natomiast w Biblii ks. Romaniuka: „A oto Ja mówię ci: Ty jesteś Piotr skała,
i na tej skale zbuduję Kos´ciół mój, a bramy piekielne nie przemogą go”. Z wydań obcojęzycznych możemy przytoczyć angielskie tłumacznie The Bible New King James Version: „And I also say to you that you are Peter, and on this rock I will build My church, and the gates of Hades shall not prevail against it”.

Najwierniejsze greckiemu oryginałowi tłumaczenie znajduje się w Bibliach: warszawskiej, angielskiej oraz Tysiąclecia — o ile z tej ostatniej usunęlibyśmy niewystępujący w tekście greckim wtręt: [czyli Skała]¹⁰. Natomiast pozostałe tłumaczenia odbiegają od oryginału, stanowiąc jego nadinterpretację.

Uważny i świadomy czytelnik Słowa Bożego zauważyłby teraz, że Jezus i apostołowie nie posługiwali się na co dzień językiem greckim, lecz aramejskim. Jakie więc pojęcia występują w tym języku?

Jak czytamy w Nowym Testamencie, Jezus sam zmienił imię apostoła z Szymon na Kefas, czyli po grecku Petros¹¹. Z kolei w języku aramejskim słowo kefa (rodzaj żeński) oznacza to samo co petra w grece. Zatem znaczenie obu tych słów jest identyczne ze słowami greckimi. Widzimy tu więc wyraźną zależność jednego pojęcia od drugiego. Tak jak słowo petros pochodzi od petra, tak słowo kefas wywodzi się od kefa. Dlatego logiczne i prawdziwe jest tłumaczenie tych pierwszych jako ‘mała skała, odłamek skalny, duży głaz, duży kamień’, natomiast tych drugich jako ‘duża skała, opoka, masyw skalny, skalny fundament’.

Znaczenie słów
Jezusa skierowanych
do Piotra

W historii Kościoła przez wieki utarło się przekonanie, że słowo petros jest synonimem słowa petra, stąd interpretowano to ostatnie jako symbol apostoła Piotra i z nim je utożsamiano¹². Niestety takie podejście, oparte na nierzetelnych tłumaczeniach Biblii, nie wytrzymuje próby poprawnego tłumaczenia, znaczeń tych słów w języku greckim i aramejskim, symbolice słów „skała” i „kamień” w Biblii oraz scenerii miejsca, gdzie to zdanie zostało wypowiedziane. Utożsamiając apostoła Piotra ze „skałą”, twierdzono, że Jezus zbudował swój Kościół na apostole Piotrze i w ten sposób tłumaczono od wczesnego średniowiecza prymat biskupa Rzymu i władzę papieską nad światem¹³.

Patrząc na wyznanie Piotra o Jezusie i Jego odpowiedź udzieloną apostołowi oraz uwzględniając wspomniany kontekst geograficzny, musimy zapytać o znaczenie słowa „skała” w wypowiedzi Jezusa. Czy oznacza ono Jezusa jako Mesjasza, czy raczej Piotra jako apostoła?

Odrzuciwszy tę drugą możliwość z przedstawionych powyżej powodów, najbardziej logiczne jest stwierdzenie, że słowo petra wiąże się bezpośrednio z wyznaniem Piotra o Jezusie jako Mesjaszu. W tym przypadku tą „skałą” jest owo wyznanie Piotra, a jeszcze ściślej — sam Jezus jako Mesjasz, Syn Boży posłany przez Boga dla zbawienia świata.

Gdy Chrystus wypowiadał te słowa, a Piotr i pozostali uczniowie próbowali je zrozumieć, widzieli doskonale potężne skaliste wzgórze unoszące się nad Cezareą Filipową, dostrzegali mniejsze skały i odłamki skalne znajdujące się na nim lub porozrzucane po okolicy, dobrze widzieli też grotę, gdzie czczono pogańskie bóstwo symbolizujące otchłanie świata podziemnego (piekła). Trawestując wypowiedź Jezusa do apostoła Piotra, można by ją wyrazić tak: „Ty jesteś Piotr [czyli duży i ważny odłamek skalny], a na tej Skale [czyli twoim stwierdzeniu, że Ja jestem Mesjaszem] zbuduję Kościół mój [jakby na fundamencie skalnego wzgórza, jak to w Cezarei], a bramy piekielne [symbolizowane przez pieczarę w tym wzgórzu] go nie przemogą”.

Interpretując w ten sposób tę wypowiedź, możemy zrozumieć, że imię Piotr, czyli greckie Petros, oprócz przedstawionych wcześniej znaczeń może oznaczać też kogoś „pochodzącego od skały”, kogoś „skalnego” i „skalistego”. A takie znaczenie świetnie oddaje tu zarówno charakter Piotra (po jego nawróceniu), jak i jego zależność od Jezusa-Mesjasza.

Symbolika słowa „skała” w Biblii

Aby poprawnie zrozumieć wypowiedź Jezusa, należy przyjrzeć się, jak pojęcie „skała” funkcjonuje metaforycznie w Biblii. W Starym Testamencie termin „skała” (w hebr. sela, tsur) występuje łącznie 137 razy, a w sensie przenośnym dotyczy bardzo często Boga Jahwe.

Tak o Nim wyraża się np. Mojżesz: „On jest skałą. Doskonałe jest dzieło jego, Gdyż wszystkie drogi jego są prawe, jest Bogiem wiernym, bez fałszu, sprawiedliwy On i prawy”¹⁴. Z kolei prorok Samuel tak mówi: „Nikt nie jest tak święty, jak Pan, gdyż nie ma nikogo oprócz ciebie, nikt taką skałą jak nasz Bóg”¹⁵. Psalmy wielokrotnie określają Boga jako Skałę: „Pan skałą i twierdzą moją (...) Bóg mój opoką moją, na której polegam”¹⁶. „Kto jest skałą prócz Boga naszego?”¹⁷. Podobnie patrzy na Boga prorok Izajasz: „Ufajcie po wsze czasy Panu, gdyż Pan jest skałą wieczną”¹⁸. „Nie ma innej opoki, nie znam żadnej”¹⁹.

Z kolei w Nowym Testamencie pojęcie petra występuje łącznie tylko cztery razy. W Pierwszym Liście ap. Pawła do Koryntian czytamy: „(...) wszyscy też spożywali ten sam pokarm duchowy i pili ten sam duchowy napój. Pili zaś z towarzyszącej im duchowej skały, a tą skałą był Chrystus”²⁰. Natomiast apostoł Piotr, cytując proroka Izajasza 8,13-14, pisze, że dla osób, które odrzuciły Jezusa, stał się On „kamieniem upadku i skałą zgorszenia”²¹.

„Kamień”

w Nowym Testamencie

i Septuagincie

Niezmiernie ciekawe jest występowanie symbolicznego znaczenia pojęcia „kamień” w Nowym Testamencie. Oprócz terminu petros, to polskie słowo wyrażają też pojęcia litos — ‘kamień’ i psefos — ‘kamyk’²². Apostoł Piotr w cytowanym już liście tak używa tego słowa w różnych kontekstach: „Jeśli tylko skosztowaliście, że dobrotliwy jest Pan. Do którego przystępując, do kamienia żywego, chociaż od ludzi odrzuconego, ale od Boga wybranego i kosztownego, i wy jako żywe kamienie budujcie się w dom duchowny, w kapłaństwo święte, ku ofiarowaniu duchowych ofiar, przyjemnych Bogu przez Jezusa Chrystusa. A przetoż mówi Pismo: Oto kładę na Syjonie kamień narożny węgielny, wybrany, kosztowny; a kto w niego uwierzy, nie będzie zawstydzony. Wam tedy wierzącym jest uczciwością, ale nieposłusznym, kamień, który odrzucili budujący, ten się stał głową węgielną, i kamieniem obrażenia, i skałą zgorszenia tym, którzy się obrażają o słowo, nie wierząc, na co też wystawieni są”²³.

Warto podkreślić, że w Nowym Testamencie Chrystus jako kamień węgielny jest wymieniany 12 razy. Apostoł Paweł stosuje też do Niego termin „fundament”, pisząc: „Fundamentu bowiem nikt nie może położyć innego, jak ten, który jest położony, a którym jest Jezus Chrystus”²⁴.

Z powyższych tekstów przebija niezmienna prawda, że zarówno apostołowie Jezusa, jak i wszyscy Jego uczniowie są niczym kamienie wznoszone na kształt budowli na skale, fundamencie, którym jest sam Chrystus Pan.

Co ciekawe, w greckim tłumaczeniu Starego Testamentu, tzw. Septuagincie, termin petros (występujący np. w Drugiej Księdze Machabejskiej 1,16 i 4,41) również oznacza duży kamień. Potwierdza to tylko właściwe zrozumienie tego pojęcia w tekstach ewangelicznych.

Apostołowie
filarami Kościoła

Odrzucając interpretację, że apostoł Piotr był skałą, na której Chrystus buduje swój Kościół, powinniśmy jeszcze zwrócć uwagę na to, że zarówno Piotr (Kefas), jak i Jan oraz Jakub byli w gminach chrześcijańskich I wieku n.e. powszechnie traktowani jako najważniejsi apostołowie — filary Kościoła. Pisze o tym Paweł w jednym ze swoich listów: „Bo przecież ten sam Bóg, który współdziałał z Piotrem apostołującym wśród obrzezanych, współdziałał i ze mną, gdy nauczałem nie obrzezanych i gdy przyznali, że Bóg również mnie udzielił łaski apostołowania, wtedy Jakub, Kefas i Jan, uważani za filary tamtejszego Kos´cioła, podali ręce mnie i Barnabie. W ten sposób uzgodniliśmy, że my udamy się do pogan, a oni będą nauczać obrzezanych”²⁵.

Opinia niektórych ojców Kościoła

Ten sporny temat będący przedmiotem tego artykułu był oczywiście analizowany i debatowany przez wielu teologów różnych denominacji, a także ojców Kościoła. Interesujące i ważne będzie tu przytoczenie opinii dwóch z nich — Orygenesa (185-264) i Augustyna (354-430).

Orygenes tak się wypowiada: „Stwierdzono, że nazwał go Piotrem, wyprowadzając to imię od skały, którą jest Chrystus. Jak bowiem mędrzec wywodzi nazwę od mądrości, a święty od świętości, tak Piotr (Petros) od skały (petra) (...) Wynika to ze słów jakie Zbawiciel wypowiedział do tego, który takie otrzymał imię: «Ty jesteś Piotr, i na tej skale zbuduję Kościół mój»”²⁶.

Z kolei Augustyn, jeden z największych chrześcijańskich filozofów i teologów, tak pisze na ten temat: „Albowiem nie od Piotra «petra» (skała), lecz Piotr [petros] od «petry» (skały), jak Chrystus nie od chrześcijanina, ale chrześcijanin od Chrystusa ma nazwę. Toteż Pan powiedział: «Na tej skale zbuduję kościół mój», bo Piotr rzekł: «Tyś jest Chrystus Syn Boga żywego». A więc mówi, na tej skale, którą wyznałeś, zbuduję mój kościół. A skałą jest Chrystus, na którym to fundamencie też Piotr jest zbudowany. Bo nikt nie może założyć innego fundamentu, prócz tego, który jest już założony, a którym jest Chrystus Jezus”²⁷.

Na koniec warto dodać, że Katechizm Kościoła Katolickiego, oprócz tego, że nazywa apostoła Piotra opoką, nie neguje faktu, że jego wyznanie wiary jest tą symboliczną skałą, na której Jezus zbudował swój Kościół. Traktuje o tym kanon 424, w którym czytamy: „Poruszeni przez łaskę Ducha Świętego i pociągnięci przez Ojca, wierzymy i wyznajemy o Jezusie: «Ty jesteś Mesjasz, Syn Boga żywego» (Mt 16,16). Na skale tej wiary, wyznanej przez św. Piotra, Chrystus założył swój Kościół”²⁸.

Podsumowanie

Biorąc pod uwagę to wszystko, co zostało napisane na temat Piotrowego wyznania o Jezusie i odpowiedzi Jezusa, ocenie czytelnika pozostawiamy to, co Chrystus miał na myśli, mówiąc: „na tej Skale zbuduję Kościół mój, a bramy piekielne go nie przemogą”, i jak mogli to zrozumieć sam Piotr oraz pozostali uczniowie.

Warto też, zwiedzając Ziemię Świętą, udać się na północ Galilei do Cezarei Filipowej, aby w jej okolicach oddać się refleksji i zadumie nad wydarzeniem, które miało tam miejsce niespełna dwa tysiące lat temu. Wydarzeniem kluczowym dla mesjańskiej misji Jezusa było to, co sam zapowiedział: że na trwałym fundamencie, skale, zbuduje Kościół, którego nie pokonają żadne złe siły i który przetrwa wszystkie czasy, aż do Jego powtórnego, chwalebnego przyjścia.

Paweł Szkołut

¹ Zob. Mt 16,13 i n. ² To znaczy ‘Jezus syn Józefa’. ³ Zob. Mt 14,26. ⁴ Mt 13,14. ⁵ Mt 16,18. ⁶ Mt 14,33. ⁷ Pan — bóstwo lasów i pastwisk, opiekun pasterzy i ich trzód, także bóg płodności. ⁸ Zob. J.J. Norwich: Byzantium; the Early Centuries. Penguin Books, 1988, s. 88-92. ⁹ Zob. R. Popowski SDB, Wielki słownik grecko-polski Nowego Testamentu, Warszawa 2006. ¹⁰ Przyznają to sami redaktorzy Biblii Tysiąclecia, którzy w „Uwagach wstępnych” napisali: „Natomiast w nawiasie kwadratowym [ ] umieszczamy wyrazy, których (...) nie ma w tekście oryginalnym”. ¹¹ Zob. J 1,42. ¹² Zob. www.apologetyka.katolik.pl/dyskusje-z-chrzescijanskimi-pogladami/protestantyzm/
175/685-skaa-czy-kamie. ¹³ Zob. K. Schatz, Prymat papieski od początków do współczesności, Kraków 2004, s. 8; A. Jankowski OSB, Szymon Piotr [w:] tenże, Dwadzieścia dialogów z Jezusem, 2004, s. 16; Katechizm Kościoła Katoli­ckiego, wyd. II, Poznań 2002, kanon 553, s. 141. ¹⁴ Pwp 32,4. ¹⁵ 1 Sm 2,2; por. 2 Sm 22,2-3; 23,3; 32,4.7. ¹⁶ Ps 18,3. ¹⁷ Ps 18,32. ¹⁸ Iz 26,4. ¹⁹ Iz 44,8. ²⁰ 1 Kor 10,3-4: ²¹ 1 P 2,8. ²² Zob. http://biblia.wiara.pl/doc/424014.Kamien-
symbolika-i-miejsce-w-Biblii. ²³ 1 P 2,4-7. ²⁴ 1 Kor 3,11. ²⁵ Ga 2,8-9. ²⁶ Orygenes, „Komentarz do Ewangelii św. Jana” Fragment 22 — J 1,42. ²⁷ Św. Augustyn, Wybór mów, Kazanie 76. ²⁸ Więcej na ten temat: www.analizy.biz/marek1962/prymat.pdf.

Znaki Czasu Październik 2014 r.  www.sklep.znakiczasu.pl