CO ZA LICHO TU MIESZKA ?

Co za Licho tu mieszka? – Spojrzenie na Licheń z

 

perspektywy historii

 

Tak naglowek tego podrozdzialu artykulu, moze wydawac sie

 

nieco nie na miejscu i w przesmiewczym tonie, lecz naprawde

 

opisywane tu miejsce ma swoj scisly zwiazek z wymienionym

 

tu slowem.

 

„Co za Licho, do Licha, lichy, Licho nie spi… itp.” Dla wielu

 

z nas, te cytaty to niewinny przerywnik, zstepcze powiedzonko,

 

lub parafraza jezykowa. W istocie ma spory zwiazek z

 

obiektem czci naszych praojcow Slowian. Z czasem

 

dziedzictwo to wchloniete zostalo przez naplywowy

 

katolicyzm tworzac zupelnie nowa, jakosc czczonego obiektu.

 

A wiec zacznijmy od poczatku. Udajmy sie, zatem na wyprawe

 

w historyczna przeszlosc naszego kraju a w szczegolnosci

 

takze i miejsca takie jak okolice gminy Slesin tj. lichenskiego

 

sanktuarium maryjnego. Czy jest cos godnego uwagi w

 

przeszlosci, co mogloby nas zainteresowac?

 

Chodzac juz na sama strone wsi Lichen, mozna byc nieco

 

zdziwionym, ze w tak bezposredni sposob pisze sie tu o

 

poganskiej przeszlosci tego wlasnie miejsca. Ale jak sie

 

okazuje nawet sama nazwa Lichen zakorzenia swoja

 

etymologie ( pochodzenie) w nazwie slowianskiego bozka

 

zwanego Licho o cechach kobiety? Oto kilka ciekawych cytatow: „Legenda glosi, ze w czasach rzymskich na

 

wzgorzu nad jeziorem, posrod prastarych drzew znajdowala sie poganska swiatynka, w ktorej czczono bozka ,

 

zwanego po slowiansku "Licho". W wyznaczone miejsce przychodzili ludzie, aby sie modlic do wyciosanego w

 

granicie balwana, skladac mu ofiary i odprawic gusla i zabobony. W 1969 r. odkopano na wzgorzu tajemnicze

 

glazy i kamienie, pochodzace prawdopodobnie z rozbitego poganskiego oltarza ustawionego przed posagiem, a

 

takze kamienie rytualne, ktore sluzyly do poganskich obrzedow kultowych”. Wszystko to sprawia, iz mozna

 

odniesc wrazenie tryumfu dobra nad zlem w tym wlasnie miejscu. Lecz czy tak jest naprawde? I jeszcze inny

 

cytat tym razem juz z innej strony internetowej:

 

„Na rynku w Licheniu znajduje sie kapliczka z granitowym krzyzem, prawdopodobnie z XII wieku, z ktorym to

 

wiaze sie legenda, w ktorej to komes Piotr Dunin, w roku 1151 w polowie drogi miedzy Kaliszem a Kruszwica,

 

znaczac w ten sposob starozytny szlak, postawil ten wlasnie granitowy krzyz, oraz slup kamienny, znajdujacy sie

 

w Koninie opodal jednego z kosciolow. Skad inad wiemy, ze ow slup uwaza sie za najstarszy znak drogowy w

 

Polsce. Wedlug legendy, krzyz ten zostal wykuty z jednego z glazow, ze sciany rozebranej swiatyni poganskiej..

 

Nieoficjalnie mowi sie rowniez, ze slup kamienny wykuto z posagu tego poganskiego bostwa (Licho), czyli

 

slowianskiego demona wyobrazanego, jako jednooka odpychajaca i nieszczesliwa kobieta …”

 

„…W niektorych regionach Polski zachowaly sie wzmianki o tym

 

jak mogloby owo bostwo wygladac, najbardziej popularna wersja

 

jest ta, ktora przedstawia je, jako bardzo stara i szpetna kobiete z

 

jednym tylko okiem.” Spojrzmy przez chwile okiem przeszlosci,

 

jak sami Slowianie wyrazali sie na temat wspomnianego tu

 

bostwa i jego dzialania.

 

„Nasi slowianscy praojcowie mawiali „licho nigdy nie spi’, za

 

to wedruje po swiecie sprowadzajac na ludzi najrozniejsze

 

nieszczescia: choroby, zarazy posrod ludzi i zwierzat, niszczy

 

plony, sprzety domowe, podpala caly ludzki dobytek- slowem przynosi ze soba wszelakie mozliwe zlo.

 

Potrafi takze doprowadzac ludzi do niezgody, a nawet zawisci, ktorej skutki moga byc bardzo tragiczne.

 

Ponadto namawia ludzi do czynienia zlego, szkodzenia innym- czlowieka o najszczerszym (mogloby sie

 

wydawac) sercu jest w stanie skusic do zlego. Ludowa madrosc mawia, ze licho potrafi nekac swe ofiary

 

latami i odchodzi dopiero wtedy, gdy doprowadzi ich do calkowitej zguby, badz widzac, ze jego wysilki ida

 

na marne, bowiem natrafilo na ludzi o zbyt czystym sercu zbyt silnej woli”. Czyz nie rodzi to w naszych

 

sercach pytan, czy w naszym narodzie nie jest czasem podobnie? Zawisc, zazdrosc i egoizm jawi sie kazdego

 

dnia na ulicach naszych miast i wsi. Czasem slysz sie tu i owdzie jak rodak rodaka z zawisci o byle, co w „lyzce

 

wody gotow utopic”? Duch pesymizmu narzekania na wszystko i wszystkich wokol a najszczegolniej na

 

rzadzacych w narodzie.

 

Skad, wiec to wszystko sie wzielo? Jak Biblia powiada w liscie do Galacjan. 6:7 „…Albowiem, co czlowiek

 

sieje, to i zac bedzie”. Podobnie i nasz kraj przechodzil swoista metamorfoze duchowa tworzac swoisty ludowy

 

animizm w srodku cywilizowanej Europy. Zasadzony przed wiekami na ziarnie poganskim, karmiony nawozem

 

naplywowej religii, spowodowal fakt, iz wyroslo przed nami „drzewo” majace cierpko - gorzki smak

 

destrukcyjnego owocu. Poczatki i rozwoj powierzchownego chrzescijanstwa w Polsce datowanego na rok 966.

 

To, co przed wiekami przezyl nas kraj przypomina nieco historie z Bozego Slowa Z 2 ksiegi Krolewskiej,

 

opisujacej powstanie religii samarytanskiej.

 

„…Udal sie tam, wiec jeden z kaplanow, ktorych uprowadzono z Samarii, i zamieszkal w Betel i on nauczyl je,

 

jak maja oddawac czesc Panu. Tworzyl sobie jednak kazdy z tych ludow wlasnych bogow i wstawial ich do

 

swiatynek na wyzynach, jakie pobudowali Samarytanie, kazdy w swoich miastach, w ktorych sie osiedlil”. 2

 

Krol. 17:28-29. A wiec jak Samarytanie nadal pozostawali wierni swoim bostwom przyjmujac jedynie nowa

 

obyczajowosc religijna, tak i Slowianie czynili podobnie wobec nowych „ chrzescijanskich bogow”. Mimo iz

 

minely cale wieki, jak na ironie nasz lud slowianski „ochrzczony w chrzescijanska szate” nadal licznie

 

pielgrzymuje do tego samego starego miejsca nad wielkopolskimi jeziorami. Dzis miejsce to nazywa sie

 

Licheniem. Tu oddaje czesc obrazowi kobiety, zwanej matka boza.

 

„Jak mowi katolicka legenda, polskiemu zolnierzowi – Tomaszowi Klossowskiemu, rannemu w bitwie

 

narodow (bitwie pod Lipskiem) w 1813, ukazala sie Maryja. Uratowala go od niechybnej smierci i polecila

 

odszukac taki wizerunek, ktory dokladnie ja odzwierciedla. Po powrocie na ojczysta ziemie Klossowski

 

odnalazl taki obraz i wystawil w lesie grablinskim”. Nikt nie potrafi podac dokladnie skad wzial sie ow obraz,

 

ktory czasem stal sie obiektem masowej czci tysiecy ludzi w Polsce.

 

Papiez Pawel VI, nadal obrazowi tytul: Maryja – Bolesna Krolowa Polski. Ta Bolesna Krolowa Polski. (...) Za

 

sprawa swego rzekomego objawienia sie pewnemu pasterzowi Mikolajowi Sikatce w 1850, wg niego

 

przepowiedziala czasy zarazy bolu i cierpienia i wojen dla polskiego narodu. Zreszta „proroctwa” o wiecznych

 

nieszczesciach i bolesciach sa typowe i czesto towarzyszom egzaltacji kultem maryjnym wielu ludzi.

 

Adaptacje bostw poganskich na rzecz religijnego chrzescijanstwa

 

Ciekawym jest fakt, iz oba wymienione tu kulty laczy mocne ich utozsamianie z cierpieniem, nieszczesciem,

 

zlym losem wojna i chorobami? Dziwnym jest rowniez sam wizerunek maryjny czczony w Licheniu. To postac

 

szczuplej sniadej kobiety, ktorej lewa czesc twarzy usytuowana jest w glebokim cieniu, iz prawie w ogole nie

 

widac jej lewego oka. Czy takie podobienstwo do wizerunku slowianskiego bostwa Licho, to przypadek losu,

 

zbieg okolicznosci moze jakas analogia do przeszlosci? Moze przesada w opisach autora…?

 

Nie wspominamy tu juz o symbolice 20 gwiazd na purpurowym tle, symbolizujacym wschodzaca jutrzenke -

 

maryje.

 

Kult gwiazd szczegolnie jasnej planety Wenus, istnial u dawnych Slowian od dawien dawna. „Gwiazda zarannajutrzenka”

 

to takze jeden z tytulow Maryi oraz inwokacja w litanii do jej imienia.

 

Daleki jestem od obrazania czyichkolwiek religijnych uczuc i duchowych sympatii. Sa to jedynie szczere pytania

 

wyrazane glosno majace pobudzic nas wszystkich do zastanowienia. Niemniej warto wiedziec, iz

 

staroslowianska obyczajowosc religijna nakazywala naszym przodkom czczenie takze bostw o kobiecych

 

cechach i charakterze nawiazujacych do magii ludowej i kultow plodnosci. Slady asymilacji kultow slowianskich

 

z katolicyzmem, mozna (w postaci szczatkowej) odnalezc po dzis dzien w niektorych obiektach sakralnych

 

Polski.

 

Na przyklad bostwa o zenskich cechach nazywano tez matronami (matrona-tj. Pani- przedstawiana z

 

dziecieciem na reku). Jest to stary duchowy spadek po celtach, ktorzy przeszli przed wiekami przez regiony

 

dzisiejszej poludniowej Polski. Slowianska boginie Leile, ( ktorej swiatynia stala na terenie dzisiejszej

 

Czestochowy) zwano matka boza, krolowa niebios, oredowniczka i posredniczka.

 

Przyklad adaptacji duchowej nie jest odosobniony, historia Polski wskazuje nam tez wiele watkow zwiazanych z

 

wchlonieciem licznych obrzedow poganskich w nurt wspolczesnego powszechnego kosciola np.: ( Zaduszki,

 

Andrzejki) wierzenia i szczatki legend ( mityczne postacie,

 

basnie), swieta slowianskie (np. noc Kupalna lub Sobotka).

 

Na slowianskich fundamentach niejednokrotnie w sposob

 

doslowny stawiano nowe swiatynie „chrzescijanskiego” kultu

 

by tym sposobem zatrzec wszelki slad po slowianskiej czy

 

celtyckiej przeszlosci religijnej. Przykladem jest chocby

 

drewniany kosciol w Lipnicy (Malopolska), gdzie po dzis dzien

 

za jego oltarzem stoi posag Swiatowida, przez pewien okres

 

pelniacy role swiatynnego krzyza, nawet!

 

Swiatowid z kosciola w Lipnicy od strony wewnetrznej

 

widoczne naciecie, w ktorym umiejscowiona byla porzeczna

 

belka – ramie krzyza.

 

Reakcja poganska – to historyczna nazwa serii wydarzen w

 

latach 30. XI wieku, ktorych kulminacja byl w 1037 wybuch

 

powstania skierowanego przeciwko wzrostowi powinnosci

 

prawa ksiazecego i wprowadzaniu chrzescijanstwa na trenach

 

dzisiejszej Polski wowczas slowianskiej krainy.

 

Powrot Kazimierza I Odnowiciela do Polski, obraz Wojciecha Gersona ( uosobienie skutkow reakcji poganskiej).

 

Z nielicznych zapisow kronikarskich wnioskowac mozna, ze powstanie zostalo wywolane zarowno ze wzgledow

 

religijnych, jak i z powodow ekonomicznych. Skutkiem owej reakcji bylo wypedzenie i zabijanie katolickich

 

duchownych z naszego kraju oraz niszczenie wszelkich miejsc kultu z nim zwiazanego.

 

Kosciol powszechny, wobec reakcji pogan nie byl zbyt

 

dlugo obojetny. Za przyslowiowy policzek odplacil

 

Slowianom zelazna piescia i ogniem. Niebawem po

 

powstaniu poganskim, ruszyly masowe wyprawy na

 

pogan i ich swiatynie. Miejsca kultu burzono

 

doszczetnie kaplanow i wyznawcow slowianskiej

 

religii wycinano w pien. By zatrzec wszelki slad w

 

przyszlych pokoleniach Slowian, na miejscach

 

dawnych kultow i swiatyn slowianskich zwanych

 

chramami lub gondynami stawiono sie nowe,

 

najczesciej poswiecone miedzy innymi kultowi Maryi.

 

Tak oto krok po kroku wielkie chramy-koscioly

 

Slowian, stawaly sie „chrzescijanskimi” swiatyniami

 

kultywujacymi tradycje i objawienia nowych bogow!

 

Tak, wiec Slowianin pielgrzymujacy do pradawnych

 

miejsc „mocy magicznej”, zastawal tam juz inna „krolowa” w nowej szacie, co nie przeszkadzalo mu przy okazji

 

czcic ta, w ktora do tej pory wierzyl ( np. Moksze, Licho czy Leile).

 

Asymilacja obu kultur cementowana nowymi zwyczajami, powoli stawala sie jednym nurtem religijnym. W

 

wielkim skrocie rzecz ujmujac przez wieki tradycja Slowian oraz sposoby czci ( np. swiete drzewa i gaje, jako

 

miejsce objawien slowianskiej matki bozej) z czasem staly sie elementem sakralnej kultury naszego religijnego

 

narodu. Byc moze to, co slyszymy rodzi w nas szok, niezadowolenie czy protest, ale analiza historii naszego

 

1000 letniego narodu pelna jest informacji wskazujacej na zwiazku obu kultur tj. Slowianskiej oraz tej, ktora

 

przyszla do nas z dalekiego Rzymu.

 

Wracajac do sedna pytan zwrocmy uwage na nature obyczajowosci i

 

duchowosci, jaka kieruje sie wielu Polakow. Chlubiac sie swoja miloscia

 

do matki Jezusa Chrystusa, czesto nie wiedza, iz ta, ktora czcza, jest

 

daleka w swej naturze i osobie od tej zaprezentowanej na kartach

 

Pisma Swietego?

 

Tak jak niegdys z lekiem slowianska rodzina spogladala na bostwo

 

Licho, starajac sie je przeblagac by nie spadaly nan klatwy i zarazy, tak

 

po dzis nasza ojczyzna pelna jest modlitw blagalnych do tej, ktora

 

upodobano sobie, jako krolowa oredowniczke narodu.

 

Polska przez wieki byla palona, grabiona przez obce wojska,

 

mordowana i rozdzierana na czesci? Mielismy czasy krwawych wojen i

 

rozbiorow narodowych, licznych kryzysow, wielkiej udreki obu wojen

 

swiatowych czy holokaustu. Niejedna zaraza zdziesiatkowala Polski

 

narod w odleglej przeszlosci. Niejedna dusza umarla z rozpaczy z

 

powodu dramatycznych zsylek ludnosci daleko w glab rosyjskiej Syberii

 

a majacych miejsce juz od XVIII wieku. Lista narodowych dramatow i

 

tragedii na przestrzeni calej naszej historii polskiej panstwowosci jest bardzo dluga.

 

Lecz kto naprawde jest przyczyna tak wielu powracajacych klesk w narodzie. Czy to tylko ci „zli” z innych

 

narodow? Paradoksalnie istnieje wiele podobienstw pomiedzy omawianymi tu dwoma kultami tj. czci dla

 

slowianskiego Licho- sprawczyni bolesci i wielu slowianskich nieszczesc, oraz kultu maryjnego zawsze

 

powiazanego z cierpieniem i bolem narodu oraz jego wiecznym przepowiadaniem?

 

Czyz Chrystus Pan nie poniosl na krzyz gol gocki wszelki bol rozpacz i cierpienie? Czyz jego ofiara nie jest raz na

 

zawsze doskonala? Czyz to nie Jezus zaprasza do siebie wszystkich utrudzonych w slowach: „Pojdzcie do mnie

 

wszyscy, ktorzy jestescie spracowani i obciazeni, a Ja wam dam ukojenie. Wezcie na siebie moje jarzmo i uczcie

 

sie ode mnie, ze jestem cichy i pokornego serca, a znajdziecie ukojenie dla dusz waszych. Albowiem jarzmo moje

 

jest mile, a brzemie moje lekkie.” Mat. 11:28-30

 

Moze naprawde jest juz najwyzszy czas by bardziej pochylic sie nad losami polakow? Jest juz najwyzszy czas

 

wlozyc w ich rece najcenniejszy ze skarbow i duchowych lekow, jakim jest Boze Slowo? Wszak jedynie ono ma

 

moc przemienic nasz narod!

 

Drogi bracie siostro- siewco Slowa Bozego nie trzymaj tych skarbow jedynie dla siebie. Nie czekaj az rdza w

 

drzwiach twojego domu przegryzie ci klamke abys mogl miec otwarte drzwi i wyszedl na zewnatrz do swojego

 

wspol-rodaka. Jeszcze dzis podejmij stanowcza decyzje i z wieksza determinacja oraz osobista lampa swietego

 

zycia, zanies polakom ewangelie Jezusa Chrystusa.

 

Im bardziej studiuje historie naszego narodu tym bardziej jestem nia zaszokowany !

 

Opracowanie materialow. Jan Stypula