JAK NIEDZIELA WYPARŁA SOBOTE

Jak doszło do tego, że większość wierzących święci niedzielę? Nie było tak zawsze. Abraham, Mojżesz, Dawid, Jan Chrzciciel, Józef i Maria, Piotr i Paweł święcili sobotę. Tego dnia Jezus nie pracował, lecz był w kościele. Choć sprzeciwiał się tradycjom, jakimi obciążono szabat, święcił go zgodnie z przykazaniem. Czyżby zapomniał powiadomić o czymś swoich uczniów?

óg spisał dekalog własnym palcem, gdyż reprezentuje on niezmienność Jego charakteru.

Jezus nie zapowiedział żadnej zmiany w przykazaniach. Przeciwnie, podkreślił, że ani jedna kreska nie może przeminąć w prawie. Użył eufemizmu „dopóki niebo i ziemia nie przeminą”, który oznaczał „nigdy”: „Nie sądźcie, że przyszedłem znieść prawo albo proroków. Nie przyszedłem znieść, ale wypełnić. Zaprawdę powiadam wam: Dopóki niebo i ziemia nie przeminą, ani jedna jota, ani jedna kreska nie zmieni się w Prawie, aż się wszystko spełni”1. Zalecał uczniom: „A módlcie się, żeby ucieczka wasza nie wypadła w zimie albo w szabat”2, bo nie chciał, by musieli uciekać z oblężonej Jerozolimy w zimie lub w dniu nabożeństwa. Jego słowa były odpowiedzią na pytanie uczniów, jak rozpoznać, że nadchodzi czas zburzenia świątyni i końca świata.

Co na to apostołowie?

Czy apostołowie zmienili coś w prawie Bożym? Profesor Albert E. Waffle napisał: „Jak daleko sięgają zapisy, nie ma żadnych dowodów, aby apostołowie wydali jakieś polecenie w sprawie zastąpienia święcenia soboty — siódmego dnia tygodnia — przez święcenie pierwszego dnia tygodnia”3.

Dzieje Apostolskie sprawozdają, że apostołowie święcili sobotę zarówno wśród chrześcijan pochodzenia żydowskiego, jak pogańskiego4. Paweł i Barnaba „przeszli przez Perge, dotarli do Antiochii Pizydyjskiej, weszli w dzień sobotni do synagogi i usiedli”. Wielu Żydów było niezadowolonych, gdy Paweł mówił o Chrystusie, natomiast poganie prosili „ich, aby w następny szabat mówili do nich o tym samym”. Była to sposobność, aby zachęcić pogan do święcenia niedzieli, gdyby apostołowie uważali, że niedziela jako dzień nabożeństwa powinna zająć miejsce soboty. Paweł mógł poprosić ich, aby przyszli posłuchać kazania w niedzielę. Zamiast tego czytamy, że „w następny szabat zebrało się niemal całe miasto, aby słuchać słowa Bożego” i „poganie (...) radowali się i wielbili słowo Pańskie”. Historycy podają, że chrześcijanie jeszcze przez wiele lat, a nawet wieków „obchodzili szabat regularnie”5.

Nowy Testament nie daje podstaw do zmiany przykazania sobotniego ani nie zawiera żadnego nakazu święcenia niedzieli. Natomiast zarówno prorok Daniel, jak apostoł Paweł zapowiedzieli odstępstwo w chrześcijaństwie wymierzone właśnie przeciwko przykazaniom Bożym6. W Dziejach Apostolskich czytamy, że miało ono wyjść z grona biskupów Kościoła7.

Zaczęło się niewinnie

Sykstus, biskup rzymski, około 135 roku n.e. nakazał uczcić zmartwychwstanie Chrystusa zawsze w niedzielę (tzw. wielkanocną) zamiast 14 dnia miesiąca nisan, przypadającego na różne dni tygodnia. Chodziło o odcięcie się od Żydów, gdyż na ten dzień przypadało święto Paschy. W 200 roku biskup rzymski Wiktor uczynił święcenie wielkanocnej niedzieli obowiązkiem8. Papież Sylwester (314-335) nakazał w sobotę post, zaś Innocenty (401-417) uczynił go obowiązkiem9. Kolejni papieże zaniżali wartość soboty, wywyższając w jej miejsce niedzielę.

Pierwsze kościelne prawo niedzielne przeforsowała rzymska delegacja podczas synodu przywódców chrześcijańskich w Laodycei w 364 roku. W kanonie 29 tego prawa czytamy: „Chrześcijanie nie powinni judaizować i próżnować w sobotę, lecz pracować; natomiast dzień Pański [niedzielę] powinni uhonorować i będąc chrześcijanami, jeśli możliwe, nie pracować tego dnia. Jeśli zaś będą judaizować, należy ich odsunąć od Chrystusa”10.

Jakby w odpowiedzi na to, biskup Atanazy Wielki (296-373) napisał w IV wieku n.e.: „W dzień sabatu spotykamy się razem, nie dlatego, żebyśmy byli pod wpływem judaizmu, gdyż nie zachowujemy fałszywych sabatów, lecz spotykamy się, aby w sabat wielbić Jezusa, który jest Panem sabatu”11.

Jako pierwsi odstąpili od soboty chrześcijanie w Rzymie12, do czego przyczynił się fakt, iż tamtejszy Kościół składał się głównie z chrześcijan nawróconych z pogaństwa. Doszło do tego zapewne już w 135 roku, kiedy Żydzi stali się przedmiotem prześladowań w całym Imperium Rzymskim na skutek powstania przeciwko Rzymowi. Wielu chrześcijan, aby uniknąć prześladowań przez kojarzenie ich z Żydami, odcinało się od wszystkiego co judejskie, w tym od soboty.

Czcigodne słońce

W II wieku n.e. kult słońca (Sol Invictus) zdominował Imperium Rzymskie, wyciskając piętno na myśli, a nawet architekturze chrześcijańskiej. Ojcowie Kościoła często karcą chrześcijan w pierwszych wiekach za oddawanie czci słońcu. Budynków kościoła nie stawia się jak synagog (zwrócone ku świątyni jerozolimskiej), lecz zaczęto je zwracać ku wschodowi słońca.

Poprzez kompromisy ze światem rzymskim chrześcijanie pragnęli odciąć się od prześladowanych Żydów, a zarazem przybliżyć się do czczących słońce pogan. W II wieku n.e. dzień poświęcony słońcu stał się pierwszym i najważniejszym dniem tygodnia w Imperium Rzymskim. Znalazło to w Kościele rzymskim odzwierciedlenie w przesunięciu dnia nabożeństwa i odpoczynku z soboty na dzień słońca (łac. dies Solis), do czego nawiązuje nazwa niedzieli w niektórych językach (ang. sunday, niem. Sonntag).

Historyk Kościoła Sokrates Scholastyk napisał w V wieku n.e.: „Mimo że wszystkie kościoły na całym świecie mają nabożeństwo co tydzień w sabat, to chrześcijanie w Aleksandrii i Rzymie, na podstawie jakiejś starodawnej tradycji, zaprzestali tego”13. Tą tradycją były kulty słoneczne, szczególnie mitraizm, który w pierwszych wiekach był największym rywalem chrześcijaństwa. Historyk Arthur Weigall w książce The Paganism in Our Christianity (Pogaństwo w naszym chrześcijaństwie) napisał: „Ale jako święto słońca niedziela była dniem poświęconym Mitrze. Warto zauważyć, że skoro Mitrę nazywano Dominus, czyli ‘Pan’, niedziela musiała być ‘Dniem Pańskim’ na długo przez czasami chrześcijańskimi”14.

Pomimo wpływu kultów słonecznych i zaniżania wartości soboty przez kolejnych papieży wielu chrześcijan wciąż uważało ją za dzień odpoczynku i nabożeństwa. Potwierdza to historyk Sozomen, który napisał w 440 roku n.e. (V wiek!): „W Konstantynopolu ludzie zbierają się razem zarówno w dzień sabatu, jak pierwszego dnia tygodnia, ale zwyczaju tego nie przestrzega się w Rzymie czy Aleksandrii”15.

Pierwsze świeckie prawo niedzielne wydał cesarz Konstantyn 7 marca 321 roku. Brzmiało ono tak: „W czcigodny dzień Słońca niech urzędnicy i mieszkańcy miast wypoczywają, zaś wszystkie sklepy i warsztaty niech będą pozamykane. Na wsi jednak osoby zajmujące się rolnictwem mogą swobodnie kontynuować swoje zajęcia”16. Wybitny znawca starożytności profesor Aleksander Krawczuk trafnie zauważył: „Można rzec bez przesady, że edykt Konstantyna obowiązuje w większości krajów świata aż po dzień dzisiejszy; ów bowiem dies Solis to oczywiście nasza niedziela”17.

Pod groźbą kar

Papież Grzegorz I (590-604) nakazał represje wobec chrześcijan święcących sobotę, których było wówczas wielu. Znali ją celtyccy chrześcijanie, zapewne od początków II wieku, gdy ewangelia dotarła na Wyspy Brytyjskie. Wiemy, że święcili sobotę w czasach wielkiego chrześcijańskiego misjonarza Kolumby w VI wieku aż po podbój Wysp Brytyjskich przez Normandów w XI wieku18. W Walii była ona święcona jeszcze w XII wieku19. Zapiski soboru w Bergen wskazują, że sobota była święcona przez chrześcijan na niektórych terenach jeszcze w XV wieku: „Doniesiono nam, że pewni ludzie w różnych częściach królestwa przyjęli i święcą sobotę. Prawo kościelne surowo zakazuje święcenia jakiegokolwiek dnia z wyjątkiem tych wyznaczonych przez papieża, arcybiskupa czy biskupów. Święcenie soboty jest niedopuszczalne. Dlatego polecamy wszystkim przyjaciołom Boga w całej Norwegii, którzy pragną być posłuszni świętemu Kościołowi, aby zaprzestali święcenia soboty, zaś wszystkim pozostałym zakazujemy święcenia soboty pod groźbą surowych kar”20.

Sobotę święciło wielu waldensów i anabaptystów, a za ich pośrednictwem liczni chrześcijanie na terenie Czech, Moraw, Słowacji i Śląska21. Musiało to być znaczące zjawisko w Europie, skoro „sobór florencki w roku 1441 wydał formalny zakaz obchodzenia soboty jako dnia świętego”22.

Reformacja
bez jednej reformy

Wiele zawdzięczamy XVI-wiecznej reformacji, która przywróciła chrześcijaństwu liczne prawdy biblijne. Niestety, sobota nie była jedną z nich, co być może przeszkodziło jej odnieść pełniejszy sukces.

Do debaty z Lutrem papiestwo wezwało doświadczonego teologa dr. Ecka. Dyskusja toczyła się wokół autorytetu Pisma Świętego. Luter twierdził, że Kościół nie może stać ponad Biblią, zaś broniący teologii rzymskiej Eck utrzymywał, że w przypadku sprzeczności z Biblią ostatnie słowo ma Rzym. Argumentował, uderzając w słabe ogniwo reformacji: „Kościół przeniósł święto z soboty na niedzielę swoją własną mocą, na co wy nie macie wsparcia Pisma Świętego”23.

Dr Eck obnażył niekonsekwencję protestantów, którzy w przeciwieństwie do Kościoła rzymskiego twierdzili, że kierują się zasadą sola Scriptura (tylko Biblia), według której każda doktryna musi opierać się wyłącznie na Biblii. Święcenie niedzieli do biblijnych praktyk nie należy. Jeden z duchownych katolickich słusznie napisał: „Jeśli szukasz w Biblii potwierdzenia dla święcenia tego dnia, nie znajdziesz go tam. Dobrze jest przypomnieć kalwinom, metodystom, baptystom i innym chrześcijanom, którzy znaleźli się poza Matką Kościołem, że Biblia nie wspiera ich nigdzie w sprawie święcenia niedzieli. Adwentyści dnia siódmego są jedynymi protestantami, którzy poprawnie rozumieją termin szabat, gdyż jako dzień odpoczynku święcą siódmy dzień tygodnia, a nie pierwszy”24.

A co na to Jezus?

Biblia przestrzega przed jakąkolwiek zmianą w prawie Bożym. Bóg powiedział: „Niczego nie dodacie do tego, co ja wam nakazuję, i niczego z tego nie ujmiecie, przestrzegając przykazań Pana, waszego Boga”25. Kościół zastąpił dekalog własną wersją, przenosząc święcenie soboty na niedzielę. Czy Pan Jezus wsparłby zmiany dokonane przez Rzym w prawie Bożym? Wiemy, że zganił duchownych, którzy w Jego czasach dokonali takiej zmiany: „Ze względu na waszą tradycję znieśliście przykazanie Boże. Obłudnicy, dobrze o was powiedział prorok Izajasz: Ten lud czci Mnie wargami, lecz sercem swym daleko jest ode Mnie. Ale czci Mnie na próżno, ucząc zasad podanych przez ludzi”26.

Tradycja, która nie kłóci się ze Słowem Bożym i niesie pozytywne wartości, jest godna podtrzymania. Inaczej lepiej ją porzucić, nawet gdy ma wsparcie największych duchowych autorytetów. Prawda pozostanie prawdą nawet bez wielkich nazwisk; kłamstwo będzie kłamstwem, choćby miało za sobą cały świat.

Święcenie soboty wyraża wiarę w stwórczą moc Boga, zwraca uwagę ku nadchodzącemu Królestwu Bożemu i akcentuje potrzebę oddania czci Stwórcy. George Elliott słusznie zauważył: „Szabat zwraca się przeciwko ateizmowi, który przeczy istnieniu osobowego Boga; przeciwko materia­lizmowi, który zaprzecza, że widzialny świat ma korzenie w niewidzialnym; przeciwko sekularyzmowi, który zaprzecza potrzebie nabożeństwa”27.

Przestrzeganie przykazań Bożych nie zbawi nikogo. Z grzechów może nas zbawić tylko Chrystus. Ignorowanie przykazań Bożych jest jednak owocem ducha rebelii. „A z tego wiemy, że Go znamy, jeśli przykazania Jego zachowujemy. Kto mówi: Znam Go, a przykazań Jego nie zachowuje, kłamcą jest i prawdy w nim nie ma”28.

Co będzie z tymi, którzy przez całe wieki byli nieświadomi treści czwartego przykazania? Bóg osądzi każdego według możliwości, jakie miał29. Ci, którzy szli ścieżkami Bożymi, mając niewiele światła, przyjęliby go więcej, gdyby mogli, a ci, którzy odrzucają lub ignorują wiele światła, uczyniliby to samo, mając go mniej: „Kto jest wierny w najmniejszej sprawie i w wielkiej jest wierny, a kto w najmniejszej jest niesprawiedliwy i w wielkiej jest niesprawiedliwy”30.          

Jonatan Dunkel

[Więcej na ten temat w książce J. Dunkela pt. Apokalipsa. Ostatnie wydarzenia na ziemi w proroctwach Pisma Świętego].

1 Mt 5,17-18 BT. 2 Mt 24,20 BT. 3 A.E. Waffle, The Lord’s Day: Its Universal and Perpetual Obligation, Philadelphia: American Sunday-School Union, 1885, s. 187-188. 4 Zob. Dz 13,14.42-48; 17,1-4; 18,4. 5 The International Standard Bible Encyclopedia, red. Geoffrey W. Bromiley, s.v. Feasts, t. 2, Grand Rapids, Michigan,
s. 296. 6 Zob. Dn 7,25; 2 Tes 2. 7 Dz 20,28-31. 8 Euzebiusz, Ecclesiastical History,
5: 24; Londyn 1842, s. 236-239. 9 Zob. The Sabbath in Scripture and History, red. K.A. Strand, Washington, D.C. 1982, s. 137.
10 Ch.J. Hefele, A History of the Councils of the Church, Edinburgh 1876, t. 2, s. 316; cyt. w: ibid. s. 329. 11 Atanazy Wielki, Homilia de Semente, 28:144.19, w: Patrologia Graeca, Cedar Hill 1994. 12 Barnaba z Aleksandrii i Justyn Męczennik z Rzymu byli pierwszymi chrześcijanami, którzy już w II wieku odrzucili święcenie szabatu; zob. List Barnaby, rozdz. 15 w: Nicene and Post-Nicene Fathers of the Christian Church, Grand Rapids: Eerdmans, 1976,
t. 1, s. 146-147; Dialog z Żydem Tryfonem, rozdz. 12, 18-23; 43 w : Nicene and Post-Nicene Fathers of the Christian Church,
t. 1, s. 200-216. 13 Sokrates Scholastyk, History of the Church, księga 5:22, w: Nicene and Post-Nicene Fathers of the Christian Church, t. 2, s. 130-134; polskie tłum.: Historia Kościoła, Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, s. 430. 14 Arthur E. Weigall, The Paganism in our Christianity, Nowy Jork 1928, s. 145. 15 Sozomen, History of the Church, 7: 19, w: Nicene and Post-Nicene Fathers of the Christian Church,
t. 2, s. 390. 16 Kodeks Justyniana, III, 12:3; cyt. w: Ph. Schaff, History of the Christian Church, Grand Rapids, Michigan 1910,
t. 3, s. 380. 17 Aleksander Krawczuk, Konstantyn Wielki, Warszawa 1970, s. 190.
18 W.T. Skene, Adamnan’s Life of Columba, 1874, s. 96; Celtic Scotland, Edinburgh 1886, t. 2, s. 350; cyt. w: Last Generation, special issue, 11, nr. 2 (2000): 29. 19 Lewis, Seventh Day Baptists in Europe and America, t. 1, s. 29; cyt. w: Last Generation, special issue, 11, nr. 2 (2000): 29. 20 Catholic Providential Council at Bergen, 1435 r., Dip. Norveg., 7, s. 397; cyt. w: Last Generation, special issue, 11, nr. 2 (2000): 29.
21 G.F. Hasel, „Sabbatarian Anabaptists” w: Andrews University Seminary Studies, 5, (1967): 106-115; 6, (1968): 19-21. Na tych terenach z niemałym powodzeniem nauczali o sabacie w XVI wieku dwaj byli księża katoliccy Oswalt Glait i Andreas Fisher (obaj byli anabaptystami). 22 Ks. W. Zaleski, Nauka Boża, Poznań 1960, s. 204. 23 J. Eck, Enchiridion Locorum Communium... Adversus Lutheranos, Venice 1533, 4v. 42v; cyt. w: SDA Bible Students’ Source Book, Washington D.C. 1962, s. 888. 24 The Clifton Tracts, Nowy Jork, b.d., część 4, s. 15; cyt. w: M. Finley, The Almost Forgotten Day, Siloam Springs, Arkansas 1988, s. 102. 25 Pwt 4,2. 26 Mt 15,6-9. 27 G. Elliot, The Abiding Sabbath, New York, 1884, s. 17-18; cyt. w: S. Bacchiocchi, Sabbath Under Cossfire, Berrien Springs, Michigan 1998, s. 287. 28 1 J 2,3-6. 29 Rz 2,11-15. 30 Łk 16,10.

 ZNAKI CZASU MARZEC 2012R.