NADANIE DZIESIĘCIU PRZYKAZAŃ

Bóg zawarł
przymierze z Izraelem na górze Synaj.
Na jego mocy Izrael stał się narodem kapłańskim i starotestamentowym Kościołem Bożym. Dekalog był fundamentem tego przymierza, a zarazem podstawą prawa mojżeszowego i współczesnego prawodawstwa.

wyjścia Izraelitów z Egip­tu upłynęło sześć tygo­dni, gdy doszli do góry

Synaj. Zaczynał się siódmy tydzień. Siódemka jest liczbą doskonałości Bożej — Bóg odłączył i pobłogosławił siódmy dzień tygodnia na szczególną społeczność z Nim1. Siódmy tydzień przyniósł Izraelitom odpoczynek, a także szczególne spotkanie z Bogiem.

Na siódmy tydzień wskazuje między innymi wzmianka o trzecim nowiu księżyca od exodusu: „Pierwszego dnia trzeciego miesiąca od wyjścia synów izraelskich z ziemi egipskiej przybyli na pustynię Synaj”2. Żydowska tradycja poświadcza, że otrzymali prawo szóstego dnia miesiąca siwan w Święto Tygodni (Szawuot) przypadające pięćdziesiąt dni po święcie Paschy3.

Pod górą Synaj

Święto Pięćdziesiątnicy zwano Dniem Pierwszych Plonów4. Tak jak Pascha była dniem ocalenia pierworodnych, tak to święto było dniem „pierwocin”. Pierwocinami był Izrael oraz ci, którzy zostali w niego wszczepieni, dlatego zapewne w to święto potrząsano dwoma bochenkami chleba5. Przymierze zbiegło się ze Świętem Tygodni, tak jak wylanie Ducha Świętego w czasach apostolskich z Pięćdziesiątnicą, co zapoczątkowało głoszenie ewangelii najpierw w Judei, a potem na całym świecie6.

Izraelici mieli przygotować się do zawarcia przymierza z Bogiem, oczyszczając się i wyznając grzechy. Bóg powiedział do Mojżesza: „Idź do ludu i każ im się przygotować na święto dziś i jutro. Niechaj wypiorą swoje szaty i niech będą gotowi na trzeci dzień, bo dnia trzeciego zstąpi Pan na oczach całego ludu na górę Synaj”7.

Bóg ogłosił prawo w potędze i chwale, aby podkreślić jego wzniosły charakter: „Trzeciego dnia rano rozległy się grzmoty z błyskawicami, a gęsty obłok rozpostarł się nad górą i rozległ się głos potężnej trąby, tak że cały lud przebywający w obozie drżał ze strachu. Mojżesz wyprowadził lud z obozu naprzeciw Boga i ustawił u stóp góry. Góra zaś Synaj była cała spowita dymem, gdyż Pan zstąpił na nią w ogniu i unosił się z niej dym jak z pieca, i cała góra bardzo się trzęsła”8.

W końcu, gdy ustały grzmoty i ziemia przestała się trząść, Bóg przemówił i obwieścił swoje prawo. Dziesięć przykazań to jedyne słowa głośno wypowiedziane przez Boga do zgromadzenia izraelskiego9. Wszystkie pozostałe prawa i zalecenia skierowane do narodu wybranego Bóg przekazał przez Mojżesza i innych proroków10.

Mojżesz otrzymał również dekalog na dwóch tablicach kamiennych i umieścił je w Arce Przymierza11. Tablice z przykazaniami były „zapisane z obu stron; z jednej i z drugiej strony były one zapisane”12. Nie wiemy dokładnie, jak to rozumieć. Żydowska tradycja wyjaśnia, że tekst przykazań był zapisany po obu stronach tablic13 albo był na nich wyryty na wylot14.

Zmienne
czy niezmienne?

Dziesięć przykazań to po hebrajsku aseret hadibrot. Zwrot ten przełożono z hebrajskiego na grecki dosłownie jako dekalogos, czyli „dziesięć słów”, bo greckie deka to dziesięć, a logos to słowo. Hebrajskie dibur może oznaczać zarówno słowa, jak i boską mowę, dlatego zwrot aseret hadibrot należy rozumieć jako „dziesięć boskich wypowiedzi” czy „dziesięć boskich oświadczeń”15, stąd używamy wymiennie określeń: dziesięć przykazań, dekalog, prawo Boże.

Bóg zapisał przykazania na dwóch kamiennych tablicach swoim palcem16. W związku z tym, że nieomylny Bóg jest autorem dekalogu, nikt nie ma prawa niczego w nim zmienić czy usunąć. Kto by tak uczynił, postawiłby się nad Stworzycielem. Bóg przestrzegł przed dodaniem lub ujęciem czegokolwiek z prawa Bożego: „Niczego nie dodacie do tego, co ja wam nakazuję, i niczego z tego nie ujmiecie, przestrzegając przykazań Pana, waszego Boga”17.

Przykazania Boże zachowały się bez zmian we wszystkich Bibliach. W tym samym porządku cytowali je Żydzi w czasach Jezusa (Filon z Aleksandrii, Józef Flawiusz), a także niemal wszystkie Kościoły chrześcijańskie, w tym grecki Kościół prawosławny oraz Kościoły protestanckie. Poniższy przekład pochodzi z Biblii w tłumaczeniu księdza Jakuba Wujka:

I. Nie będziesz miał bogów cudzych przede mną.

II. Nie uczynisz sobie obrazu rytego ani żadnej podobizny tego, co jest na niebie w górze i co na ziemi nisko, ani z tych rzeczy, które są w wodach pod ziemią. Nie będziesz się im kłaniał ani służył. Ja jestem Pan, Bóg twój, mocny, zawistny, karzący nieprawość ojców na synach do trzeciego pokolenia tych, którzy mnie nienawidzą; a czyniący miłosierdzie tysiącom tych, którzy mnie miłują i strzegą przykazań moich.

III. Nie będziesz brał imienia Pana, Boga twego, nadaremno; bo nie będzie miał Pan za niewinnego tego, który by wziął imię Pana Boga swego, nadaremno.

IV. Pamiętaj, abyś dzień sobotni święcił. Sześć dni robić będziesz i będziesz wykonywał wszystkie roboty twoje; ale dnia siódmego szabat Pana, Boga twego, jest: nie będziesz wykonywał weń żadnej roboty, ty i syn twój, i córka twoja, sługa twój i służebnica twoja, bydlę twoje i gość, który jest między bramami twymi. Przez sześć dni bowiem czynił Pan niebo i ziemię, i morze, i wszystko, co w nich jest, a odpoczął dnia siódmego; i dlatego pobłogosławił Pan dniowi sobotniemu i poświęcił go.

V. Czcij ojca twego i matkę twoją, abyś długo żył na ziemi, którą Pan, Bóg twój, da tobie.

VI. Nie będziesz zabijał.

VII. Nie będziesz cudzołożył.

VIII. Nie będziesz kradzieży czynił.

IX. Nie będziesz mówił fałszywego świadectwa przeciw bliźniemu twemu.

X. Nie będziesz pożądał domu bliźniego twego, ani nie będziesz pragnął żony jego, ani sługi, ani służebnicy, ani wołu, ani osła, ani żadnej rzeczy, która jego jest18.

Kościół katolicki dzieli przykazania inaczej, idąc za Augustynem z Hippony (354-430), który łączył dwa pierwsze przykazania, a dziesiąte rozdzielił na dwie części. Ksiądz prof. Franciszek Spirago tak napisał w Katolickim katechizmie ludowym o zmianach w przykazaniach Bożych: „(…) poczynił w nich Kościół następujące zmiany formalne. Drugie przykazanie, dotyczące czci obrazów, złączył z pierwszym, natomiast dziesiąte przykazanie Boże rozdzielił na dwa osobne przykazania (…). Nakaz święcenia sabatu przemienia Kościół na nakaz święcenia niedzieli”19. Oto porządek i treść przykazań w katechizmach Kościoła rzymskokatolickiego:

I. Nie będziesz miał bogów cudzych przede mną.

II. Nie będziesz brał imienia Pana, Boga twego, nadaremno.

III. Pamiętaj, abyś dzień święty święcił.

IV. Czcij ojca twego i matkę twoją, abyś długo żył i dobrze ci się powodziło.

V. Nie zabijaj.

VI. Nie cudzołóż.

VII. Nie kradnij.

VIII. Nie mów fałszywego świadectwa przeciw bliźniemu swemu.

IX. Nie pożądaj żony bliźniego swego.

X. Ani żadnej rzeczy, która jego jest.

Po usunięciu II przykazania podzielono X przykazanie na dwie części, aby nadal stosowna była nazwa „dziesięć przykazań”. W rezultacie ostatnie katechizmowe przykazanie nie zawiera nawet orzeczenia. Dokonano również kluczowej zmiany w IV przykazaniu, zmieniając dzień odpoczynku i nabożeństwa z soboty na niedzielę.

Zmiany w dwóch najdłuższych przykazaniach trudno uznać za tylko formalne. Pan Jezus powiedział, że w prawie Bożym nie można zmienić nawet joty, a więc najmniejszej litery hebrajskiego alfabetu: „Nie sądźcie, że przyszedłem znieść Prawo albo Proroków. Nie przyszedłem znieść, ale wypełnić. Zaprawdę bowiem, powiadam wam: Dopóki niebo i ziemia nie przeminą, ani jedna jota, ani jedna kreska nie zmieni się w Prawie, aż się wszystko spełni”20.

W przymierzu
z Bogiem

Bóg dał przykazania światu poprzez Izraelitów, którzy mieli być stróżami prawa. Żydzi recytowali dekalog z modlitwą Szema, Izrael!, czyli „Słuchaj, Izraelu!”, która jest czymś w rodzaju wyznania wiary. Dekalog i Szema występują na słynnym Papirusie Nasha z II wieku p.n.e. W 1902 roku odnalazł go w Egipcie angielski uczony Walter L. Nash. Do czasu odkrycia w Qumran zawierał najstarszą kopię dekalogu. Po przykazaniach następuje Szema, która zaczyna się słowami: „Słuchaj, Izraelu, Wiekuisty jest naszym Bogiem — Pan jedynie”21. Pełna wersja modlitwy Szema brzmi tak:

Słuchaj, Izraelu! Wiekuisty jest naszym Bogiem, Wiekuisty jest jedyny! A będziesz miłował Wiekuistego, Boga twojego całym sercem twoim, i całą duszą twoją, i całą mocą twoją. I niechaj będą słowa te, które przekazuję ci dzisiaj na sercu twoim! I wpajaj je dzieciom twoim, i rozmawiaj o nich, przebywając w domu twoim, i idąc drogą, i kładąc się, i wstając. I przywiążesz je jako znak na rękę twoją, i niechaj będą jako przepaska między oczyma twoimi. I napiszesz je na odrzwiach domu twojego, i na bramach twoich! I stanie się, gdy słuchać będziecie przykazań moich, które przekazuję wam dzisiaj, abyście miłowali Wiekuistego, Boga waszego, i służyli Mu całym sercem waszym i całą duszą waszą. Dam wtedy deszcz ziemi waszej w czasie swoim, wczesny i późny; i będziesz zbierał zboże twoje, i wino twoje, i oliwę twoją. Dam też trawę na polu twoim dla bydła twego; i będziesz jadł, a nasycisz się. Strzeżcie się, aby nie dało uwieść się serce wasze, abyście nie odstąpili i nie służyli bogom innym i nie korzyli się im. Gdyż zapłonie gniew Wiekuistego na was i zamknie On niebo, i nie będzie deszczu, ziemia też nie wyda plonu swego; a zginiecie rychło z ziemi pięknej, którą Wiekuisty daje wam. I tak przyjmijcie te słowa moje do serca waszego, i do duszy waszej; i zawiążcie je jako znak na rękę waszą, i niechaj będą przepaską między oczyma twoimi. A nauczajcie ich synów waszych, mówiąc o nich, gdy siedzisz w domu twoim, i gdy idziesz drogą, i gdy kładziesz się, i gdy wstajesz. I napiszesz je na odrzwiach domu twego, i na bramach twoich: aby pomnożyły się dni wasze, i synów waszych na ziemi, którą zaprzysiągł Wiekuisty ojcom waszym oddać im jak długo niebo nad ziemią. I oświadczył Wiekuisty Mojżeszowi, i rzekł: „Powiedz synom Izraela, a poleć im, aby zrobili sobie frędzle na krajach szat swoich, w pokoleniach swych, i niech dodadzą na frędzlach narożnych nić z błękitu. A niechaj to będzie dla was przypomnienie, abyście spoglądając nań wspominali na wszystkie przykazania Wiekuistego, i spełniali je, a nie podążali za sercem waszym i za oczyma waszymi, za którymi się uganiacie. Abyście pamiętali i spełniali wszystkie przykazania moje, a byli świętymi Bogu waszemu. Jam Wiekuisty, Bóg wasz, którym wywiódł was z ziemi Egiptu, aby być wam Bogiem, Jam Wiekuisty, Bóg wasz!22.

Nadanie przykazań na górze Synaj nie oznacza, że wcześniej były ludziom nieznane. Bez przykazania „Nie zabijaj”, Kain nie ponosiłby winy za zabicie Abla, gdyż zgodnie z Biblią grzechu się „nie poczytuje, gdy nie ma Prawa”23, a jednak ją poniósł24. Oznacza to, że Kain musiał znać przykazania. Bóg powiedział o Abrahamie, żyjącym setki lat przed nadaniem Dekalogu na górze Synaj: „Strzegł tego, co mu poleciłem, przykazań moich, przepisów moich i praw moich25.

Szabat ludzie otrzymali już przy stworzeniu26. Wyzwolenie Izraelitów z Egiptu miało między innymi umożliwić im święcenie szabatu, czego w niewoli nie mogli należycie czynić27. Zanim doszli do góry Synaj, Bóg uczył tych, którzy wyszli z niewoli, przestrzegać soboty, dając im podwójną ilość manny w piątek, aby wystarczyła na szabat, kiedy manny nie było28.

Wydaje się, że ludzie od zarania dziejów znali wszystkie dziesięć przykazań, ale postępujący upadek sprawił, że niektóre przykazania uległy zapomnieniu lub zniekształceniu, podczas gdy inne, regulujące stosunek do bliźniego, występują w niemal wszystkich kulturach. Na przykład 125. rozdział egipskiej Księgi umarłych zawiera tekst zwany potocznie „Negatywną Spowiedzią”, który Egipcjanie umieszczali w grobowcach. W jego treść wchodziły oświadczenia występujące również w dekalogu: „Nie kradłem”, „Nie kłamałem”, „Nie cudzołożyłem”, „Nie dopuściłem się bałwochwalstwa wobec mojego boga”29.

Nie było takiego precedensu, aby Bóg związał się przymierzem z jednym narodem, tak jak na górze Synaj w oparciu o dziesięć przykazań i prawo mojżeszowe. Cała późniejsza historia Izraela jest zakorzeniona w exodusie z Egiptu i nadaniu przykazań na górze Synaj. Odtąd Izraelici mieli być stróżami prawa Bożego i jego nauczycielami wśród narodów świata. Przez wszystkie wieki miarą wierności Izraela wobec Boga było przestrzeganie prawa Bożego. Wierność Kościoła chrześcijańskiego, wszczepionego w latorośl Izraela30, również wyraża się posłuszeństwem wobec przykazań Bożych, jak napisał apostoł Paweł: „Niczym jest zarówno obrzezanie, jak i nieobrzezanie, a ważne jest tylko zachowywanie przykazań Bożych”31.

Apostoł Jan zwrócił uwagę, że przestrzeganie przykazań jest wyrazem prawdziwej miłości wobec Boga i bliźnich: „Po tym poznajemy, że miłujemy dzieci Boże, gdy miłujemy Boga i wypełniamy Jego przykazania, albowiem miłość względem Boga polega na spełnianiu Jego przykazań, a przykazania Jego nie są ciężkie”32.  

Alfred J. Palla

1 Zob. Rdz 2,1-3. 2 Wj 19,1. 3 Zob. Umberto Moshe David Cassuto, A Commentary on the Book of Exodus, s. 224-225. Zob. Wj 34,22. 4 Zob. Lb 28,26. 5 Zob. Kpł 23,17. 6 Zob. Dz 2,1-4. 7 Wj 19,10-11. 8 Wj 19,16-18. 9 Zob. Wj 20,1-17; Pwt 4,10-13; 5,22. 10 Zob. Wj 20,19-22; Pwt 4,14; 6,1. 11 Zob. Wj 31,18; Wj 25,16; Pwt 10,2. 12 Zob. Wj 32,15. 13 Zob. Szir Haszirim Rabat 5:10; [cyt. w:] Sacha Pecaric, Lidia Kośka, Dziesięć przykazań, s. 22.14 Zob. Talmud, Szabat 104a. 15 Zob. Sacha Pecaric, Lidia Kośka, Dziesięć przykazań, s. 7-8. 16 Zob. Wj 24,12; 31,18; 32,16. 17 Pwt 4,2. 18 Wj 20,3-17. 19 Franciszek Spirago, Katolicki katechizm ludowy, t. 2, s. 65-66. 20 Mt 5,17-18. 21 Talmud, Sukkah, 42a; Berachot 13b. Zob. Pwt 6,4. 22 Tamże. 23 Rz 5,13. 24 Zob. Rdz 4,10-14. 25 Rdz 26,5. 26 Zob. Rz 2,1-3. 27 Zob. Pwt 5,12-15. 28 Zob. Wj 16,23-31. 29 E. A. Wallis Budge, The Book of the Dead, Gramercy, 1995, s. 576–582.30 Zob. Rz 11,17-23.
31 1Kor 7:19. 32 1 J 5,2-3.

Znaki Czasu grudzień 2013 r. www.znakiczasu.pl