Felieton Pastora Janka Polloka Kryzys tożsamości Księga Izajasza Część I

Czy status Izraela jako wybranego przez Boga ludu był niepodważalny?

Jest to bardzo prowokacyjne pytanie, które czasami pojawia się przy różnych dyskusjach, być może częściej w sensie, dlaczego Bóg wybrał tę konkretną grupę ludzi, a nie inną. Zadając takie pytanie niektórzy ludzie wyrażają swoje poczucie niesprawiedliwości. Co skłoniło Pana Boga do wybrania tej grupy ludzi? Z księgi Rodzaju wynika, że Izrael został wybrany nie dla przywilejów, ale raczej do niesienia odpowiedzialności. Taka perspektywa zmienia zupełnie sens wybrania.

Kiedy mówimy o narodzie wybranym musimy zwrócić uwagę na szczególny rodzaj Bożej miłości. W Bożej miłości do Izraela nie ma niczego, co rani lub uciska ludzi, którzy są spoza narodu izraelskiego. Wręcz przeciwnie Izrael jest błogosławiony przez Boga, po to, aby był błogosławieństwem dla innych narodów. Jednak, kiedy ludzie słyszą język wyrażający wybranie często kojarzą ten fakt z poczuciem wyższości i nadrzędności.

W pierwszym kwartale 2021 roku zajmować się będziemy jedną z kluczowych ksiąg Starego Testamentu – księgą Izajasza. Znajduje się w niej tak wiele fragmentów cytowanych przez autorów Nowego Testamentu w kontekście Pana Jezusa, że jest ona czasami nazywana „piątą ewangelią”.

Jednym z tematów, do którego musimy się odnieść na samym początku, jest okres działalności proroka. Ten temat wywołał wiele krytycznych studiów nad księgą Izajasza zwłaszcza w dziedzinie autorstwa księgi. Niektórzy uczeni zauważyli bowiem, że pierwsza część księgi Izajasza – rozdziały 1-35 przedstawia Izrael po rządami Asyryjczyków, natomiast druga część – rozdziały 40-66 przedstawia Izrael pod rządami Babilończyków, co oznacza, że historia przedstawiona w tej księdze obejmuje okres 300-400 lat co zdaniem tych uczonych wyklucza Izajasza jako autora całości. Wydaje mi się jednak, że problem autorstwa księgi niekoniecznie musi nas prowadzić w stronę kwestionowania zawartości księgi. Bez względu na to czy osoba, która napisała księgę była autorem czy redaktorem, tekst Izajasza znalazł się w kanonie Starego Testamentu z inspiracji Ducha Świętego i zawiera kluczowe stwierdzenia, które nadały kształt teologiczny całej Biblii. Wydaje mi się, że jest to ważne stwierdzenie, o którym musimy pamiętać.

Według interpretacji adwentystycznej, według której Izajasz jest autorem całej księgi, był on synem niejakiego Amoza (Iż 1,1; uwaga! nie Amosa) i rozpoczął swój urząd proroka pod koniec panowania Uzjasza (Azariasza), (ok. 790 - 739 pne) i służył także w czasie panowania Jotama, Achaza i Hiskiasza. Prawdopodobnie zmarł ok. 686 p.n.e.. Według tradycji żydowskiej było on kuzynem króla Uzjasza. Historia kampanii militarnych asyryjskiego króla Sennacheryba na terytorium Judy (opisana w rozdziałach 36-37), świadczy o tym, że Izajasz pełnił swój proroczy urząd do końca panowania króla Hiskiasza, a to oznacza, że jego służba trwała bez przerwy przez ponad pół wieku. Rozdziały 36-39 stanowią historyczny łącznik. Właśnie ten łącznik umożliwia porównanie trzech fragmentów historii biblijnej (bardzo rzadki przypadek w tekście Starego Testamentu!), dotyczącej panowania króla Hiskiasza: 2 Krn 29-32 i 2 Krl 18-20, oraz Iz 36-39.

Ciekawa jest lista królów, którzy panowali w czasie służby proroka Izajasza. Autor 2 Królewskiej przedstawia krótką oceną ich panowania:

Uzjasz (Azariasz), 52 lata: „czynił on to, co prawe w oczach Pana” (2Krl 15,3) – bardzo interesujący jest komentarz w 2Krn 26,16-21 z którego dowiadujemy się, że w pewnym momencie król wtargnął do świątyni i zaczął sam składać ofiary z kadzidła co spotkało się ze sprzeciwem ze strony kapłanów, a król został zarażony trądem o czym nie wspomina autor 2 Królewskiej.)

Jotam, 16 lat: „Czynił on to, co prawe w oczach Pana” (2Krl 15,34)

Achaz, 16 lat: „nie czynił tego, co prawe w oczach Pana”(2Krl 16,2)

Hiskiasz, 29 lat: „Czynił on to, co prawe w oczach Pana”(2Krl 18,3)

Jaką postawę mógł zajmować prorok, w kontekście historii królów, za czasów który sprawował swój urząd?

Ciekawy jest fakt, że trzy różne źródła, które opisują okres panowania Hiskiasza zwracają uwagę na różne wydarzenia i dają różne oceny panowania króla. Księga Kronik jest najbardziej pozytywna. W trzech rozdziałach została opisana celebracja święta Pesach którą zainicjował król Hiskiasz. Ani księgi Królewskie, ani księga Izajasza nie wspominają nic na temat obchodów święta Pesach. We wszystkich źródłach została opisana nierozsądna inicjatywa Hiskiasza, polegająca na pokazaniu poselstwu Babilończyków, skarbów i królewskiego bogactwa. Ciekawy jest jednak fakt, że księga Kornik traktuje ten epizod bardzo delikatnie, prawie wymijająco, podczas gdy zarówno księga Izajasza, jak i księgi Królewskie nadają postawie Hiskiasza nieco lekceważący wydźwięk:

2Krn 32,25-26 „Jednak Hiskiasz nie odwdzięczył mu się za wyświadczone dobrodziejstwo, gdyż jego serce wzbiło się w pychę, toteż gniew Boży spadł na niego, na Judę i na Jerozolimę. 26 Wtedy Hiskiasz ukorzył się za pychę swojego serca, on sam oraz mieszkańcy Jeruzalem, tak iż za dni Hiskiasza nie spadł na nich gniew Pana.”

2Krl 20,19 Lekceważąca odpowiedź Hiskiasza „Wtedy Hiskiasz rzekł do Izajasza: Dobre jest słowo Pana, które wypowiedziałeś. Pomyślał bowiem: Czemu nie, wszak za moich dni będzie panował pokój i bezpieczeństwo.”

Iz 39,8 „Na to rzekł Hiskiasz do Izajasza: Dobre jest słowo Pana, które wypowiedziałeś. Pomyślał bowiem: Póki ja będę żył, będzie pokój i bezpieczeństwo.”

Biorąc pod uwagę różne opisy postawy króla Hikiasza, na ile wiarygodna jest ocena proroka?

Główna myśl całej biblijnej narracji jest niezwykle konsekwentna i prosta, chociaż czasami poszczególni pisarze biblijni nie wahają się dzielić swoimi własnymi opiniami, które mogą być różne.

Autorzy podręcznika do Szkoły Sobotniej, zwrócili naszą uwagę w tym tygodniu na pierwszy rozdział Izajasza. Warto przyjrzeć się bliżej niektórym tematom. Rozdział ten zwraca naszą uwagę ze względu na zastosowanie bardzo mocnego języka jakim posługuje się Izajasz. Prorok będąc rzecznikiem Boga mówi o sprawach rytuałów religijnych.

Czy współczesny rzecznik Pana Boga mógłby odważyć się, aby oskarżyć lud Boży o bycie podobnym do mieszkańców Sodomy i Gomory, tak jak uczynił to Izajasz? Po druzgocącej krytyce postępowania ludu Bożego (Iz 1,2-8), Izajasz stwierdził:

Izajasz 1,9-10: „Gdyby Pan Zastępów nie był nam pozostawił resztki, bylibyśmy jak Sodoma, podobni do Gomory. 10 Słuchajcie Słowa Pana, książęta sodomscy, przysłuchuj się uważnie wskazaniu naszego Boga, ludu Gomory!”

Surowa krytyka praktyk religijnych ludu Bożego przeprowadzona przez Izajasza, spowodowała, że niektórzy komentatorzy tekstu Izajasza sugerują, że w był on gotowy odrzucić praktycznie wszystkie praktyki religijne. Zwróćmy uwagę na moc tej retoryki:

Izajasz 1,11-15: „Co mi po mnóstwie waszych krwawych ofiar - mówi Pan. Jestem syty całopaleń baranów i tłuszczu karmnych cieląt, a krwi byków i jagniąt, i kozłów nie pragnę. 12 Gdy przychodzicie, aby zjawić się przed moim obliczem, któż tego żądał od was, abyście wydeptywali moje dziedzińce? 13 Nie składajcie już ofiary daremnej, kadzenie, nowie i sabaty mi obrzydły, zwoływanie uroczystych zebrań - nie mogę ścierpieć świąt i uroczystości. 14 Waszych nowiów i świąt nienawidzi moja dusza, stały mi się ciężarem, zmęczyłem się znosząc je. 15 A gdy wyciągacie swoje ręce, zakrywam moje oczy przed wami, choćbyście pomnożyli wasze modlitwy, nie wysłucham was, bo na waszych rękach pełno krwi.”

Mamy wrażenie, jak gdyby Izajasz odrzucał wszystkie religijne rytuały na rzecz sprawiedliwości społecznej. Moim zdaniem Izajasz nie sugeruje odrzucenia całkowicie religijnego rytuału, ale chce zwrócić uwagę na znaczenie aktów sprawiedliwości. Ofiary mają sens, gdy są łączone z wykonywaniem aktów sprawiedliwości. Mnogość krwawych ofiar, nie wnosi niczego do religijnego życia ludzi wierzących. Na tym właśnie polegał kryzys tożsamości Izraelitów, którzy zagubili prawdziwy sens religii. Właśnie o to chodzi w tekście Izajasza w pierwszym rozdziale. W swojej książce „Prorocy” Abraham Joshua Heschel znany rabin polskiego pochodzenia mówi, że „język proroków jest o jedną oktawę wyżej niż nasz”. Recepta Izajasza składa się z 9 bardzo mocnych poleceń. Czy są one zbyt mocne dla współczesnego kościoła?

Umyjcie się; oczyśćcie się;

usuńcie zło ze swoich czynów

od sprzed moich oczu;

przestańcie czynić zło,

nauczcie się czynić dobro;

szukajcie sprawiedliwości,

ratujcie uciśnionych,

brońcie sieroty,

wstawiajcie się za wdowami.

Czy rzeczywiście możemy się „umyć” i „oczyścić”? Lub może jest to wyłącznie dzieło Boga? W jaki sposób można zamienić potępianie na przebaczanie?

Izajasz 1,18-20 „Chodźcie więc, a będziemy się prawować - mówi Pan! Choć wasze grzechy będą czerwone jak szkarłat, jak śnieg zbieleją; choć będą czerwone jak purpura, staną się białe jak wełna. 19 Jeżeli zechcecie być posłuszni, z dóbr ziemi będziecie spożywać, 20 Lecz jeżeli będziecie się wzbraniać i trwać w uporze, miecz was pożre, bo usta Pana tak powiedziały!”

Czy można powiedzieć, że stanowisko Izajasza jest po prostu mocniejszą wersją 1 Kor 4:21: „Czego chcecie? Czy mam przyjść do was z rózgą, czy też z miłością i w duchu łagodności?”

Izajasz 1,21-28: „Jakąż nierządnicą stało się to miasto wierne, niegdyś pełne praworządności, sprawiedliwość w nim mieszkała, a teraz mordercy! 22 Twoje srebro obróciło się w żużel, twoje wino zmieszane z wodą. 23 Twoi przewodnicy są buntownikami i wspólnikami złodziei, wszyscy lubią łapówki i gonią za darami, nie wymierzają sprawiedliwości sierocie, a sprawa wdów nie dochodzi przed nich. 24 Dlatego tak mówi Pan Zastępów, Mocarz Izraela: Biada! Ulżę sobie na moich nieprzyjaciołach i pomszczę się na moich wrogach! 25 I zwrócę swoją rękę przeciwko tobie, i wytopię w tyglu twój żużel, i usunę wszystkie twoje przymieszki. 26 I przywrócę ci twoich sędziów jak niegdyś, i twoich radców jak na początku. Potem nazywać cię będą grodem sprawiedliwości, miastem wiernym. 27 Syjon będzie odkupiony przez sąd, a ci, którzy się w nim nawrócą, przez sprawiedliwość. 28 Odstępców zaś oraz grzeszników spotka zagłada, a ci, którzy opuszczają Pana, zginą.”

Autorzy naszego podręcznika przenoszą nas z rozdziału 1 do rozdziału 5, gdzie znajduje się „pieśń miłosna” (5: 1-30). Jednak ta „pieśń miłosna” jest o wiele mocniejsza od tej, która została przedstawiona w księdze Ozeasza czy w Nowym Testamencie.

Izajasz pokazuje nam obraz Boga, który wprowadza w życie relacje przymierza. To było ważne dla Izajasza, który wykorzystuje język przymierza i mówi o tym, jak Bóg postąpi z ludźmi, którzy powrócą do niego. W Starym Testamencie został zastosowany bardzo mocny język, dzięki któremu Bóg chciał pozyskać uwagę swojego ludu.

DO PRZEMYŚLENIA

Tym razem w tej części felietonu, chciałbym podzielić się kilkoma cytatami, które nie reprezentują naszego adwentystycznego stanowiska w kwestii autorstwa i struktury księgi Izajasza. Dzielę się tymi cytatami, nie po to, aby je wykorzystać w najbliższej dyskusji nad księgą Izajasza, ale po to, aby pomóc czytelnikowi tego felietonu spróbować spojrzeć na problem z nieco innej perspektywy niż ta, którą najczęściej przyjmujemy w naszych konserwatywnych adwentystycznych kręgach.

Poniższe fragmenty które pochodzą z komentarza Johna Wattsa do księgi Izajasza zawierają ważne spostrzeżenia dotyczące struktury księgi Izajasza. Wielu uczonych, którzy stosują krytyczną metodologię w swoich badaniach nad Biblią, dzieli księgę Izajasza na trzy części: tzw. Proto-Izajasz - rozdziały 1-39 (jest to jedyna część, która wymienia Izajasza z imienia). Deutero-Izajasz - rozdziały 40-55; oraz Trito-Izajasz, rozdziały 56-66.

Watts jest ewangelikalnym teologiem, baptystą, który stosuje umiarkowaną metodologię w badaniu tekstu Izajasza. Stoi on na stanowisku integralności Biblii, jednocześnie uznając, że materiał tekstowy, który znajduje się w księdze Izajasza obejmuje kilka stuleci. Unika typowej dla teologii ewangelikalnej „sztywności” w podejściu do tekstu Izajasza, podkreśla jednak boski charakter księgi i czyni to w taki sposób, który często jest zbyt trudny do zaakceptowania przez bardziej krytycznych badaczy księgi Izajasza.

John. D. W. Watts, Isaiah, w: Mercer Commentary on the Bible (1995).

Autorstwo księgi [s. 565–566]

Autor lub autorzy księgi są nieznani. Tradycja żydowska rozumiała odniesienie do PROROKA w nagłówkach (1,1; 2,1 i 13,1) jako wskazanie autorstwa. Zwrócenie uwagi na osobę IZAJASZA z pewnością sugeruje, że jest to księga o proroku Izajaszu, który jest nam znany tylko z relacji w 2 Krolewskiej 19-20 [zob. także 2 Krn 32,20]. Istnienie apokryficznej księgi Męczeństwo i wniebowstąpienie Izajasza jest mocnym dowodem na to, że postać Izajasza miała trwałe miejsce w żydowskiej tradycji. Nagłówki w 2,1 i 13,1 świadczą o tym, że proroctwa dotyczące przyszłej świątyni i zniszczenia Babilonu również należą do Izajasza, syna Amoza z 1,1.

Współczesne, krytyczne badania naukowe mają problem z przypisaniem autorstwa całej księgi prorokowi z VIII wieku ze względu na to że wydarzenia opisane w rozdziałach 40-66 odnoszą się wyraźnie do osób i wydarzeń z VI i V wieku. Wyraźna periodyzacja materiału w księdze Izajasza stała się podstawą do podziału księgi na Pierwszego, Drugiego i Trzeciego Izajasza.

Trudność, która pojawia się gdy przypisujemy autorowi z VIII wieku tak szeroką interpretację historii zostaje usunięta, gdy wyrażenie z Izajasza (1,1) jest rozumiane jako coś więcej niż jedynie podpis autora (problemy związane z tym tekstem zostały omówione poniżej w komentarzu do nagłówków) . Autor lub autorzy pozostają nieznani.

Jedność księgi [s. 566]

Jeśli wyeliminujemy twierdzenie związane z pochodzeniem księgi w VIII w. to wtedy nie ma żadnych mocnych powodów, aby zaprzeczać jedności księgi. Rozdziały 1–2 na początku i 65–66 na końcu stanowią ŁĄCZNIK wokół historycznego rozwoju księgi. Użycie imienia „Święty Izraela” dla Boga pojawia się w całej księdze. Fabuła, która przedstawia Boże dekrety zniszczenia w rozdz. 6, jest równoważona przez odwrócenie losu przez Boga w rozdz. 40. Kiedy weźmiemy razem pod uwagę te trzy punkty to otwierają one możliwość czytania księgo Izajasza jako spójnej całości.

Datowanie księgi [str. 566]

Ponieważ ostatnie rozdziały księgi Izajasza przedstawiają wypełnienie się Widzenia w związku z budową nowej świątyni w Jerozolimie, prawdopodobna data ukończenia Widzenia powinna przypadać gdzieś w okolicy czasów Ezdrasza i Nehemiasza w V w.p.n.e.. Jednak wiele części tego Widzenia wykazuje znamiona przynależności do długiego okresu tradycji i wcześniejszego powstania, być może sięgającego czasów samego proroka.

Nagłówek księgi (Iz 1,1) [s. 568-569]

Pierwsze wyrażenie w księdze Izajasza, „Widzenie Izajasza”, sugeruje, że cała księga jest napisana jako WIDZENIE [Wizja]. Całe dzieło jest wyraźnie związane z człowiekiem o imieniu Izajasz, który jest identyfikowany jako syn Amoza, ale nie trzeba tego wyrażenia traktować wąsko jako wyrażenia określającego autora. Kwestia autorstwa wiąże się z szeregiem problemów, zwłaszcza gdy zauważymy, że księga opisuje rzeczy, które wydarzyły się na przestrzeni kilku wieków. Pojedyncza osoba nie mogła ich wszystkich przedstawić.

Przygotował Janek Pollok