KTO JEST AUTOREM KSIĘGI DANIELA ?

Dyskusje
na temat, kto
był autorem Księgi Daniela, toczyły się przez stulecia. Badacze Biblii podtrzymywali dwa punkty widzenia. Niektórzy uważają,
że księga ta została napisana przez proroka Daniela
w VI wieku p.n.e., inni zaś, że przez nieznanego pisarza żydowskiego
w II wieku p.n.e., w okresie machabejskim.

przypadku Księgi Daniela konieczne jest zidentyfikowanie autora, ponie-

W   waż od tego zależy interpretacja oraz wiarygodność jej proroctw. Jeżeli prorok Daniel napisał tę księgę w VI wieku, to zawiera ona prawdziwe proroctwa. Jeżeli nieznany pisarz żydowski spisał tę księgę w II wieku, jej proroctwa nie są wcale proroctwami, a historią spisaną w formie proroctw po tym, kiedy wydarzenie przywołane w proroctwie już miało swoje miejsce.

Dwa punkty widzenia

Pochodzenie z VI wieku p.n.e. Badacze, którzy bronią autorstwa Daniela, utrzymują, że księga ta była pisana oraz zbierana etapami przez samego proroka Daniela około 530 roku p.n.e. w Babilonie. Sednem tej księgi jest zwiastowanie suwerenności Boga z międzynarodowej perspektywy oraz zachęcanie Jego dzieci, aby podążały za Panem, wiedząc, że ma On kontrolę nad historią. Bóg troszczy się i jest ostatecznym oraz najwyższym sędzią, dlatego wszyscy ludzie odpowiedzą przed Nim. Daniel przedstawia ciąg czterech imperiów światowych, pierwsze przyjście Mesjasza, powstanie oraz działalność antychrysta (mały róg), prześladowania świętych, sąd w niebie oraz w końcu ustanowienie wiecznego Bożego Królestwa. Kulminacją tej apokaliptycznej księgi jest ufna zapowiedź zmartwychwstania przy końcu czasu. Ten pogląd możemy nazwać perską (lub wygnańczą) tezą.

Pochodzenie z II wieku p.n.e. Utrzymywaną przez Żydów oraz chrześcijan tradycyjną datę powstania Księgi Daniela w VI wieku p.n.e. zaczęto podważać od XVIII wieku i dziś wśród badaczy historyczno-krytycznych przeważa teza machabejska. Pierwszym krytykiem, który umiejscowił powstanie Księgi Daniela w II wieku p.n.e., był neoplatonistyczny filozof Porfiriusz (ok. 234-305 roku n.e.). W dwunastej księdze swojej pracy Przeciw chrześcijanom przekonuje, że Księga Daniela była napisana przez kogoś żyjącego w Judei podczas prześladowań przez syryjskiego króla Antiocha IV Epifanesa (175-163 p.n.e.), dlatego że jak na proroctwo opisuje ona wydarzenia zbyt dokładnie. W swoim komentarzu do Księgi Daniela ojciec Kościoła Hieronim ze Strydonu (ok. 348-420) odpowiada na zarzuty Porfiriusza i broni poglądu, że to Daniel był autorem tej księgi. Publikacje Porfiriusza zostały później zniszczone i jego pogląd na Księgę Daniela znamy tylko dlatego, że wspomina o nim Hieronim.

Według tezy machabejskiej nieznany autor w II wieku napisał księgę pod pseudonimem „Daniel”, aby nadać manuskryptowi autorytet. Opisał on historię w formie proroctwa, natomiast rzeczywiście prorokował tylko o wydarzeniach opisanych w Dn 11,40—12,2, spodziewając się zmartwychwstania w jego czasach, które według autora miały być czasami końca. Jednak to „prawdziwe” proroctwo zawiodło — to, co on przepowiedział, nigdy się nie stało. Według zwolenników metody historyczno-krytycznej pisarz popełnił kilka błędów historycznych, dlatego że nie był dobrze zapoznany z historią Babilonu oraz Medo-Persji. Miał rację jedynie wtedy, kiedy zajmował się historią jego własnych czasów, czasów Seleucydów oraz Ptolemeuszy. Dlatego zgodnie z tezą machabejską Księga Daniela została napisana w Judei około 165 roku p.n.e., w czasie głębokiego kryzysu, kiedy król Antioch IV Epifanes zbezcześcił świątynię w Jerozolimie (167 p.n.e.) oraz brutalnie prześladował Żydów za ich przekonania religijne. Celem tej księgi miało być utwierdzenie Żydów w wierności Bogu oraz skierowanie przeciwko uciskającym ich rządom greckiego króla.

Dowody na VI wiek p.n.e.

Wierność oraz poprawność historycznej księgi. W przeciwieństwie do tego, co sugerują niektórzy krytycy, opisy historyczne znajdujące się w Księdze Daniela są wyjątkowo dokładne, szczególnie w porównaniu z pozabiblijnymi materiałami, zatem nasuwa się wniosek, że autor musiał być naocznym świadkiem tych wydarzeń i dlatego mógł je tak precyzyjne opisać. Teksty źródłowe definitywnie pokazują, że autor znał fakty, które nie były znane w II wieku p.n.e., lecz zostały później odkryte przez archeologów. Oto kilka przykładów.

Po pierwsze, w Dn 4 Nebukadnesar jest wspomniany jako dumny budowniczy Babilonu. Wiedza o jego czynach została zagubiona (nie wspominają o tym starożytni historycy jak: Herodot, Ktezjasz, Strabon, Pliniusz), ale potwierdziły to współczesne wykopaliska w Babilonie. Niektóre inskrypcje przypominają biblijne sprawozdanie Dn 4 tak dokładnie (np. cylinder Grotefenda), że R.H. Pfeiffer przyznał: „Najprawdopodobniej nigdy nie poznamy, jak autor dowiedział się, że Babilon był dziełem Nebukadnesara (4,30), jak potwierdziły to wykopaliska”1. Po drugie, istnienie Belsazara było dyskutowane wśród badaczy aż do końca XIX wieku. Później odnaleziono dowód na to, że nie tylko był on pierworodnym synem Nabonida, ale jego ojciec uczynił go regentem oraz „zostawił mu królestwo (babilońskie)”2. Dlatego Belsazar zaoferował Danielowi trzecią pozycję w królestwie (tzn. za Nabonidem oraz nim samym; zob. Dn 5,7.16.29). Po trzecie, Kronika Nabonida potwierdza, że Nabonida, ostatniego króla Babilonu, nie było w mieście, kiedy zostało ono zdobyte przez Persów w 539 roku p.n.e. „W miesiącu Tiszrit, kiedy Cyrus zaatakował armię Akkad w Opis nad rzeką Tygrys, mieszkańcy Akkad zbuntowali się, ale on (Nabonid) zmasakrował zdezorientowanych mieszkańców. W 14 dniu Sippar zostało zdobyte bez walki. Nabonid uciekł. 16 dnia Gobriasz (Ugbaru), zarządca Gutium, oraz armia Cyrusa weszli do Babilonu bez bitwy. Następnie Nabonid został aresztowany, kiedy powrócił (tam)”3.

R.P. Daougherty mocno podkreśla historyczność Księgi Daniela: „Ze wszystkich niebabilońskich opisów wydarzeń przy końcu neobabilońskiego imperium piąty rozdział Księgi Daniela jest pod względem dokładności bliski tekstom w formie pisma klinowego”4.

Jedynym problemem Księgi Daniela jest identyfikacja Dariusza Meda, bowiem brak jest właściwego materiału historycznego. William Shea wskazuje, że był on (Gubaru/Ugbaru/Dobryas) generałem w armii Cyrusa, która podbiła Babilon w październiku 539 roku. Jest to obecnie najlepsza hipoteza5.

Język księgi. Badacze historyczno-krytyczni twierdzą, że język Księgi Daniela wskazuje na jej pochodzenie z II wieku p.n.e. Jednak porównując język hebrajski Księgi Daniela do tego z manuskryptów z Qumran (II wiek p.n.e.), wszystko przemawia za perską tezą, bowiem język hebrajski Księgi Daniela nie jest tak bliski językowi literatury z Qumran. Również zapożyczone słowa perskie w Księdze Daniela są słowami staroperskimi wskazującymi na ich starożytne pochodzenie — ich znaczenie czasami ciężko określić lub nawet zostały zagubione. Poza tym język aramejski Księgi Daniela należy do oficjalnego lub królewskiego aramejskiego (ok. 600-330 p.n.e.), a nie do aramejskiego z II wieku. Gleason Archer wyjaśnia, że „Genesis Apocryphon dostarcza wystarczająco mocnego dowodu, że aramejski Księgi Daniela pochodzi ze znacząco wcześniejszego okresu niż II wiek p.n.e.”6.

W Księdze Daniela znajdujemy tylko trzy słowa greckie i wszystkie one są nazwami instrumentów muzycznych (Dn 3,5.7.10.15). Nie jest to zaskakujące w świetle faktu, że kupiectwo greckie było rozprzestrzenione po całym Bliskim Wschodzie od VIII wieku. Grecy byli również zatrudnieni w armii Nebukadnesara i mogli przynieść te instrumenty muzyczne. Jeżeli księga była napisana w połowie II wieku, jak zakłada teza machabejska, wtedy w dokumencie tym powinno roić się od słów greckich, bowiem w tym czasie był on głównym językiem Wschodu, a kultura grecka była tam dominującą kulturą.

Cztery mocarstwa Daniela. Teza machabejska zakłada, że cztery światowe mocarstwa z Księgi Daniela to Babilon, Media, Persja oraz Grecja. Jednak właściwa kolejność czterech mocarstw to Babilon, Medo-Persja, Grecja oraz Rzym. Po pierwsze, w 550 roku p.n.e. król perski Cyrus pokonał medyjskiego króla Astyagesa i stworzył jedno królestwo znane jako Medo-Persja, co znaczy, że w czasie upadku Babilonu w 539 roku p.n.e. Medo-Persja była już zjednoczonym mocarstwem. Po drugie, symbolizm użyty w księdze opisujący królestwo Medo-Persji wskazuje, że było ono traktowane jako jedno, a nie dwa — część posągu wykonana ze srebra ma dwa ramiona (Dn 2,2), niedźwiedź pokazuje, że mocarstwo będzie składało się z dwóch nierównych sobie części (Dn 7,5), baran zidentyfikowany jako Medo-Persja ma dwa rogi (Dn 8,3.20). Po trzecie, Daniel wyraźnie identyfikuje pierwsze trzy imperia jako Babilon, Medo-Persję (jedno zjednoczone królestwo!) oraz Grecję (Dn 2,38; 5,28; 6,8.12.15; 8,20-21). Biblia nie rozróżnia pomiędzy imperium Medów a Persów. Rzym jest czwartym imperium, bowiem historycznie cesarstwo rzymskie nastało po imperium greckim.

Element czasu w Księdze Daniela. Historia księgi wykracza daleko poza czasy machabejskie, dotyczy czasu końca. Sekwencja następujących po sobie królestw nie kończy się na czasach machabejskich. Księga przepowiada pierwsze (Dn 9) i drugie przyjście Jezusa (Dn 2 oraz 7) ze zmartwychwstaniem w czasie końca jako zakończeniem księgi (Dn 12,2.13). Poselstwo Księgi Daniela skupione jest na Bogu oraz Jego wiecznym królestwie w przyszłości.

Ton Księgi Daniela. Atmosfera w Księdze Daniela nie odpowiada sytuacji panującej podczas powstania Machabeuszów. Prorok Daniel obdarza wielkim szacunkiem Nebukadnesara oraz Dariusza Medyjczyka (Dn 2,37-38; 6,21). Piastuje wysokie stanowiska rządowe i jest im lojalny. Mówi z wielkim respektem oraz dostojeństwem nawet do niegodziwego króla Belsazara (Dn 5,22-24). Sam Nebukadnesar traktuje Daniela z godnością, nawet kłania się przed nim (Dn 2,46-48). Zgodnie z treścią rozdziału 4. Nebukadnesar opowiada o swoim nawróceniu i oddaje cześć prawdziwemu Bogu Niebios (Dn 4,34-37). Mimo że w proroczych częściach księgi wierni są prześladowani i cierpią, nie są nigdy zachęcani, aby zorganizować się i zbuntować przeciwko władcy i tych, którzy ich uciskają. Jest to raczej obraz pasywnego oporu. Widać zdecydowany kontrast w porównaniu z buntem Machabeuszów przeciwko królowi Antiochowi IV Epifanesowi w II wieku. J.J. Collins wysuwa właściwe argumenty, mówiąc, że „historie z dworu królewskiego w rozdziałach 1-6 nie zostały napisane w czasach machabejskich. Ciężko znaleźć nawet jeden werset, który zdradzałby redakcję z tamtego okresu”7.

Dowody z manuskryptów z Qumran. Zwoje znad Morza Martwego przemawiają przekonująco za tezą perską. Daniel jest nazwany prorokiem, a z jego księgi szeroko korzystano w Qumran. Znaleziono tam osiem manuskryptów Księgi Daniela w trzech jaskiniach (1Q, 4Q, 6Q) datowanych od 125 roku p.n.e. aż do 50 roku n.e. To oznacza, że ta społeczność wiary respektowała Księgę Daniela. Jest ona cytowana wraz z innymi księgami: Mojżeszowymi, Samuelowymi, Izajasza, Ezechiela, Amosa oraz Psalmami. Jest mało prawdopodobne, by społeczność w Qumran używała księgi napisanej zaledwie dwie dekady wcześniej. To za mało czasu, by księgę spisać, kopiować i czytać na szeroką skalę, a to warunek tak dużej popularności i autorytetu.

Datowanie wizji. Sposób, w jaki ustalane są daty wizji w Księdze Daniela, odpowiada ściśle temu, który stosowany jest w Księgach: Jeremiasza, Ezechiela, Aggeusza (VI wiek), ale nie w Księdze Malachiasza (V wiek). Umieszczanie dat przy wizjach w Księdze Daniela (2,1; 7,1; 8,1; 9,1; 10,1) przypomina sposób, w jaki czynili to prorocy okresu wygnania babilońskiego. Jeremiasz zaznacza datę w ośmiu wizjach (1,2; 3; 25,1; 28,1; 32,1; 36,1; 41,1; 45,1; 46,1-2), inne opisuje w połączeniu z pewnymi wydarzeniami (21,1; 24,2; 26,1; 27,1; 33,1; 38,1.7; 39,15; 40,1; 47,1). W Księdze Ezechiela znajduje się 12 wizji z dokładnymi datami (1,1-2; 8,1; 20,1; 24,1; 29,1.17; 30,20; 31,1; 32,1.17; 33,21; 40,1). Mała Księga Aggeusza, napisana w 520 roku p.n.e., zawiera pięć wizji, a przy wszystkich podane są daty (1,1-2; 1,15; 2,1; 2,1; 2,10; 2,20). Księga Malachiasza (ok. 425 roku p.n.e.) składa się z kilku wizji, ale przy żadnej nie ma daty! To typowe dla literatury apokaliptycznej z II wieku p.n.e. i późniejszej. Księga Daniela jest pod tym względem bliższa prorokom okresu wygnania niż żydowskie dzieła apokryficzne lub pseudoepigraficzne, w których daty wizji nie są podane.

Świadectwo Księgi Daniela. Księga przedstawia się jako praca pochodząca z VI wieku p.n.e., z okresu babilońsko-perskiego, jasno też mówi, że Daniel jest jej autorem (7,1; 12,4.9). Daniel jest bezpośrednio wymieniony jako autor kilku rozdziałów, które są napisane w pierwszej osobie (7,2.4.6 i n.; 8,1-2; 9,2-4.20-23; 10,2.7.10.15-19; 12,5.7-8). To, że również odnosi się do niego w trzeciej osobie (1,6; 2,14; 5,29; 6,1-4.28; 7,1; 10,1), nie jest sprzecznością, dlatego że niektóre starożytne dokumenty pozabiblijne zostały napisane w tym stylu (np. Ksenofont — Anabaza, Gajusz Juliusz Cezar — Wojny Galijskie).

Świadectwo Jezusa. W Nowym Testamencie Jezus z uznaniem wyraża się o Danielu (Mt 24,15). Nazywa go prorokiem i łączy z nim proroctwo o obrazie „obrzydliwości, który dokona spustoszenia” (Dn 9,27) z przyszłym upadkiem Jerozolimy w roku 70 n.e. (zob. Mt 24,16; Mk 13,14; Łk 21,20-21). Jezus również uznaje Daniela jako postać z VI wieku i wyjaśnia, że centralny punkt księgi wychodzi daleko poza czasy machabejskie!

Konkluzja

Teza machabejska ma poważne słabości i nie jest przekonująca. Zaprzecza temu, że Bóg zna koniec na początku (Iz 46,10) i jest w stanie przewidzieć bieg historii przed jej wypełnieniem. Zaprzecza, że Bóg — co podkreśla Biblia — objawił przyszłość Danielowi (Dn 2,19-23; 7,1-2; 8,1-2). Istnienie prawdziwych proroctw przepowiadających przyszłość oraz Boża znajomość wydarzeń historycznych, zanim te się wydarzą, to klucz do otwarcia Księgi Daniela i jej zrozumienia.

Zarzuty wysuwane przez badaczy historyczno-krytycznych dotyczące autorstwa księgi i jej datowania są w wystarczającym stopniu obalone. Autorem Księgi Daniela jest sam prorok Daniel. v

Jiri Moskala

1 Robert H. Pfeiffer, Introduction to the Old Testament, New York, London 1941, s. 758-759. 2 „Verse Account of Nabonidus” [w:] Ancient Near Eastern Texts Relating to the Old Testament, red. James B. Pritchard, wyd. III, Princeton 1969, s. 312-315. 3 „Nabonidus Chronicle” [w:] Ancient Near Eastern..., dz. cyt. 4 Raymond P. Doughtery, Nabonidus and Belshazzar: A Study of the Closing Events of the Neo-Babylonian Empire, New Haven 1929, s. 216. 5 William H. Shea, „Darius the Mede: An Update” [w:] Andrews University Seminary Studies, 20/1982, s. 229-247.
6 Gleason L. Archer Jr., „The Aramaic of the «Genesis Apocryphone» Compared with the Aramaic of Daniel” [w:] New Perspectives on the Old Testament, red. J. B. Paine, Waco 1970, s. 169. 7 John J. Collins, The Apocalyptic Vision of the Book of Daniel, Missoula 1977, s. 11.

„Argumenty za datowaniem Księgi Daniela na okres machabejski trudno uznać za przekonujące.
Okres ten (...) wykluczają dowody z Qumran. (...)
byłby za krótki na powstanie księgi, upowszechnienie jej, uczczenie i zaakceptowanie jako kanonicznej księgi Pisma Świętego przez sektę Machabeuszów”
(R.K. Harrison, Wprowadzenie
do Starego Testamentu,
Grand Rapids 1969, s. 1127)

ZNAKI CZASU sierpień 2011r.zamawiaj@znakiczasu,pl